Ислом Нури

 

Араб тилини ўрганамиз

 

ЖАНОҲ  УТ-ТОЛИБ

 

( АРАБ ТИЛИ САРФ ФАНИДАН ДАРСЛИК )

 

РАҲМАТУЛЛОҲ РАСУЛЖОН ЎҒЛИ

  

27 - ДАРС       الـدرس  الـسـابـع  و الـعـشـرون

 

ИСМИ ОЛАТ

Бир ишни бажаришда ишлатиладиган қурол ва асбоб номи исми олат дейилади. Исми олат қурол ёрдамида қилинадиган мутаъаддий феъллардангина ва сулосий мужарраддангина ясалади. У кўпроқ уч хил вазнда учрайди:

1.    مِـفْـعَـلٌ

مِبْرَدٌ  - эгов,      مِقَصٌّ  - қайчи,      مِحْوَرٌ  - (нарса) ўқи,      مِقْلًى  - това

 2.   مِـفْـعَـلَـةٌ

مِكْنَسَةٌ  - супурги,      مِجَنَّةٌ  - қалқон,      مِرْوَحَةٌ  - елпиғич,      مِصْفَاةٌ  - сузгич

Бу икки вазндаги исмлар   مَـفَـاعِـلُ  вазнида жамъ қилинади:

مِسْطَرٌ  -  مَسَاطِرُ  ,   مِحَشٌّ  -  مَحَاشُّ  ,   مِقْلًى  -  مَقَالٍ  ,    مِلْعَقَةٌ  -  مَلاعِقُ  ,    مِظَلَّةٌ  -  مَظَالُّ ,    مِبْرَاةٌ  -  مَبَارٍ

 3.    مِـفْـعَـالٌ  

مِصْبَاحٌ  - чироқ,    مِعْيَارٌ  - ўлчов,    (مِوْزَانٌ)  مِيزَانٌ  - тарози,   (مِئْزَابٌ)   مِيزَابٌ  - тарнов

Бу вазндаги исми олатлар жамъи   مَـفَـاعِـيـلُ  вазнида бўлади:

مِفْتَاحٌ  -  مَفَاتِيحُ ,      مِقْيَاسٌ  -  مَقَايِيسُ  ,      مِيزَانٌ  -  مَوَازِينُ

Музоъафлар кўпроқ аввалги икки вазнда  ва ноқислар иккинчи вазнда келган.

 

79 - машқ. Қуйидаги исми олатларнинг феълини аниқланг ва маъносини луғатлардан топинг.

مِطْرَقَةٌ ,  مِنْشَفَةٌ  ,  مِنْشَارٌ ,  مِنْجَلٌ ,  مِرْوَدٌ  ,  مِسْمَعٌ ,  مِغْطَسٌ ,  مِرْقَاةٌ ,  مِشْرَطٌ ,  مِئْذَنَةٌ ,  مِهْبَطٌ ,  مِحْرَابٌ ,  مِدْفَأَةٌ  ,  مِذْيَاعٌ , مِكْوَاةٌ ,  مِشْكَاةٌ  

 

ҚЎШИМЧА ДАРС        الـتـذيـيـل

Исми олат вазнлари

مِفْعَالٌ  вазни иш асбобларининг катта ҳажмдагисини англатади ва  مِفْعَلٌ  вазни эса кичик асбобни билдиради:   مِفْتَاحٌ  - катта калит,    مِفْتَحٌ  - кичик калит

Бундан ташқари, баъзи исми олатлар  مُفْعُلٌ  ва  مًفْعُلَةٌ  вазнларида ҳам келган: 

مُنْخُلٌ  - элак,     مُكْحُلَةٌ  - сурмадон,    مُدُقٌّ  - келича сопи,     مُدْهُنٌ  - ёғлиқ

Ҳозирги араб тилида янги замонавий қурол ва асбоблар оти   فَـعَّـالَـةٌ   вазнида ясалади:

دَرّاجَةٌ      - велосипед,           سَيَّارَةٌ  - автомобил,    دَبَّابَةٌ  - танк,    جَرَّارَةٌ  - трактор,

 غَوَّاصَةٌ      - сувости кемаси,    ثَلاَّجَةٌ  - музлатгич,    دَوَّاسَةٌ  - педал,    زَلاَّجَةٌ  - чанғи.

 

МУСТАҚИЛ ЎҚИШ УЧУН       لـلـمـطـالـعـة

Баъзи вазнларнинг хусусиятлари

فُـعَـالٌ

Бу вазнда бўлган сўзлар кўпинча қичқириш ва маъраш маъноларини англатади:

جُؤَارٌ  - туя бўкириши,    خُؤَارٌ  - мол маъраши,     ثُغَاءٌ  - қўй баъраши,    مُوَاءٌ  - миёвлаш,

بُكَاءٌ  ,    صُرَاخٌ  ,     دُعَاءٌ ,      اُحَاحٌ ,      جُشَاءٌ ,     هُتَافٌ  каби.

فُـعَـالَـةٌ

Бир ишни қилишдан ҳосил бўлган чиқинди ва қолдиқ нарсалар маъносини англатади:

قَرْضٌ         (қирқмоқ) -  قُرَاضَةٌ  (қиринди),     بَرْيٌ  (йўнмоқ) -  بُرَايَةٌ  (пайраха),

     قَمٌّ   (супурмоқ) -  قُمَامَةٌ  (супуринди),     نَخْلٌ  (эламоқ) -  نُخَالَةٌ  (кепак).

فِـعَـالَـةٌ  

Ўралган ёки бирор нарсани ўраб оладиган нарсалар оти   فِعَالَةٌ  вазнида ясалади:

   عِمَامَةٌ  - салла,    غِشَاوَةٌ  - парда,    قِلاَدَةٌ  - тақинчоқ, мунчоқ,    عِلاَقَةٌ  - белбоғ, қиличбоғ,

   عِصَابَةٌ  - салла, гуруҳ, жамоат,    عِلاَوَةٌ  - қўшимча юк.

 

 
◄◄◄Аввалига қайтиш

Мундарижа

Давомига ўтиш►►►

 ЮқоригаÎ