Ислом Нури

 

Араб тилини ўрганамиз

 

ЖАНОҲ  УТ-ТОЛИБ   ( АРАБ ТИЛИ САРФ ФАНИДАН ДАРСЛИК )   РАҲМАТУЛЛОҲ РАСУЛЖОН ЎҒЛИ

16 - ДАРС       الـد ر س  السـاد س  عـشِر  1 - бобдан ёлик ноқис  رَمْيٌ  (отмоқ) феъли Мозий маълуми رَمَيْتُ رَمَيْتِ رَمَيْتَ     رَمَتْ    ل1 + ف1        رَمَى      ل1 رَمَيْنَا رَمَيْتُمَا رَمَتَا      ف1      رَمَيَا  رَمَيْتُنَّ رَمَيْتُمْ      رَمَيْنَ      رَمَوْا    ل1 + ف1 Мозий мажҳули رُمِيْتُ رُمِيْتِ رُمِيْتَ     رُمِيَتْ         رُمِىَ      رُمِيْنَا رُمِيْتُمَا رُمِيَتَا          رُمِيَا  رُمِيْتُنَّ رُمِيْتُمْ رُمِيْنَ      رُمُوْا    ف3 Музореъ маълуми اَرْمِي     س1        تَرْمِيْنَ     ف4 تَرْمِى     س1       تَرْمِى     س1        يَرْمِى         س1 نَرْمِي     س1 تَرْمِيَانِ تَرْمِيَانِ         يَرْمِيَانِ      T  تَرْمِيْنَ تَرْمُونَ    ف3 يَرْمِيْنَ   يَرْمُوْنَ     ف3 Музореъ мажҳули اُرْمَي     ل1     تُرْمَيْنَ     ل1 + ف1 تُرْمَى     ل1       تُرْمَى     ل1        يُرْمَى         ل1 نُرْمَي     ل1 تُرْمَيَانِ تُرْمَيَانِ         يُرْمَيَانِ تُرْمَيْنَ تُرْمَوْنَ    ل1 + ف1 يُرْمَيْنَ   يُرْمَوْنَ    ل1 + ف1 Феъли жаҳд маълуми لَمْ  اَرْمِ     ف        لَمْ  تَرْمِيْ     ف4 لَمْ  تَرْمِ     ف       لَمْ  تَرْمِ    ف      لَمْ  يَرْمِ         ف لَمْ  نَرْمِ     ف لَمْ  تَرْمِيَا لَمْ  تَرْمِيَا         لَمْ  يَرْمِيَا لَمْ  تَرْمِيْنَ لَمْ  تَرْمُوا    ف3 لَمْ  يَرْمِيْنَ   لَمْ  يَرْمُوْا     ف3 Феъли жаҳд мажҳули لَمْ  اُرْمَ     ف        لَمْ  تُرْمَيْ     ف1 لَمْ  تُرْمَ     ف       لَمْ  تُرْمَ    ف      لَمْ  يُرْمَ       ف لَمْ  نُرْمَ     ف لَمْ  تُرْمَيَا لَمْ  تُرْمَيَا         لَمْ  يُرْمَيَا لَمْ  تُرْمَيْنَ لَمْ  تُرْمَوْا    ف1+ل1 لَمْ  يُرْمَيْنَ   لَمْ  يُرْمَوْا    ف1+ل1 Амр    اِرْمِ     اِرْمِيَا     اِرْمُوا     اِرْمِى     اِرْمِيَا     اِرْمِيْنَ   2 - бобдан вовлик ноқис  دَعْوَةٌ  (чақирмоқ) Мозий маълуми دَعَوْتُ دَعَوْتِ دَعَوْتَ دَعَتْ      ف1        دَعَا     ل1 دَعَوْنَا دَعَوْتُمَا دَعَتَا      ف1     دَعَوَا دَعَوْتُنَّ دَعَوْتُمْ      دَعَوْنَ     دَعَوْا       ل1 + ف1     Мозий мажҳули   دُعِيْتُ     ل5 دُعِيْتِ     ل5 دُعِيْتَ     ل5 دُعِيَتْ     ل5 دُعِيَ     ل5 دُعِيْنَا     ل5                   دُعِيْتُمَا                ل5 دُعِيَتَا     ل5 دُعِيَا     ل5 دُعِيْتُنَّ     ل5 دُعِيْتُمْ     ل5 دُعِيْنَ     ل5 دُعُوْا     ف3 Музореъ маълуми اَدْعُو    س1 تَدْعِينَ     ف3 تَدْعُوْ     س1      تَدْعُوْ     س1       يَدْعُوْ         س1 نَدْعُو     س1 تَدْعُوَانِ تَدْعُوَانِ        يَدْعُوَانِ تَدْعُوْنَ تَدْعُوْنَ     ف4 يَدْعُوْنَ  TT   يَدْعُوْنَ    ف4 Музореъ мажҳули اُدْعَى     ل1+6 تُدْعَيْنَ      ف1 تُدْعَى     ل6+1 تُدْعَى      ل6+1 يُدْعَى      ل6 +1 نُدْعَى     ل1+6                         تُدْعَيَانِ                 ل6 تُدْعَيَانِ       ل6 يُدْعَيَانِ       ل6 تُدْعَيْنَ     ل1 تُدْعَوْنَ     ل1+ف1 يُدْعَيْنَ      ل6 يُدْعَوْنَ      ل1+ف1  Феъли жаҳд маълуми لَمْ اَدْعُ    ف لَمْ تَدْعِي     س3 لَمْ تَدْعْ     ف       لَمْ تَدْعُ     ف      لَمْ يَدْعُ        ف لَمْ نَدْعُ     ف لَمْ تَدْعُوَا لَمْ تَدْعُوَا        لَمْ يَدْعُوَا لَمْ تَدْعُوْنَ لَمْ تَدْعُوا    ف4 لَمْ يَدْعُوْنَ لَمْ يَدْعُوا    ف4 Феъли жаҳд мажҳули لَمْ اُدْعَ     ف لَمْ تُدْعَيْ      ف1 لَمْ تُدْعَ     ف لَمْ تُدْعَ     ف لَمْ يُدْعَ      ف لَمْ نُدْعَ     ف                         لَمْ تُدْعَيَا                 ل6 لَمْ تُدْعَيَا       ل6 لَمْ يُدْعَيَا       ل6 لَمْ تُدْعَيْنَ     ل6 لَمْ تُدْعَوْا     ف1 لَمْ يُدْعَيْنَ      ل6 لَمْ يُدْعَوْا      ف1 Амр اُدْعُ     اُدْعُوَا     اُدْعُوْا     اُدْعِي     اُدْعُوَا     اُدْعُوْنَ   4 - бобдан вовлик ноқис   رِضْوَانٌ  (рози бўлмоқ) Мозий маълуми رَضِيْتُ     ل5 رَضِيْتِ     ل5 رَضِيْتَ     ل5 رَضِيَتْ     ل5 رَضِيَ     ل5 رَضِيْنَا     ل5                   رَضِيْتُمَا                ل5 رَضِيَتَا     ل5 رَضِيَا      ل5 رَضِيْتُنَّ     ل5 رَضِيْتُمْ     ل5 رَضِيْنَ     ل5 رَضُوْا    ف3   Мозийнинг мажҳули маълумидан калиманинг фоси замма билан айтилишидан бошқада фарқ қилмайди:  رُضِيَ    ...  رُضِيْنَا . Музореъ маълуми اَرْضَى     ل1+6 تَرْضَيْنَ      ل1+ف1 تَرْضَى     ل6+1 تَرْضَى      ل6+1 يَرْضَى      ل6 +1 نَرْضَى     ل1+6                         تَرْضَيَانِ                 ل6 تَرْضَيَانِ       ل6 يَرْضَيَانِ       ل6 تَرْضَيْنَ    ل6 تَرْضَوْنَ     ل1+ف1 يَرْضَيْنَ      ل6 يَرْضَوْنَ      ل1+ف1 Мажҳули музораъат ҳарфи заммали айтилишидан бошқа фарққа эга эмас. Феъли жаҳд маълуми لَمْ اَرْضَ     ف لَمْ تَرْضَيْ      ف1+ل1 لَمْ تَرْضَ     ف لَمْ تَرْضَ     ف لَمْ يَرْضَ      ف لَمْ نَرْضَ     ف                         لَمْ تَرْضَيَا                 ل6 لَمْ تَرْضَيَا       ل6 لَمْ يَرْضَيَا       ل6 لَمْ تَرْضَيْنَ     ل6 لَمْ تَرْضَوْا     ل1+ف1 لَمْ يَرْضَيْنَ      ل6 لَمْ يَرْضَوْا      ف1+ل1 Мажҳули музораъат ҳарфи заммали айтилишидан бошқа фарққа эга эмас. Амр اِرْضَ     اِرْضَيَا     اِرْضَوْا     اِرْضَيْ     اِرْضَيَا     اِرْضَيْنَ    4 - бобдан ёлик ноқис   خَشْيَةٌ  (қўрқмоқ) Мозий маълуми خَشِيْتُ خَشِيْتِ خَشِيْتَ خَشِيَتْ خَشِيَ خَشِيْنَا خَشِيْتُمَا خَشِيَتَا خَشِيَا خَشِيْتُنَّ خَشِيْتُمْ خَشِيْنَ خَشُوْا      ف3 Мажҳулида фо заммали айтилишидан бошқа фарқ йўқ. Музореъ маълуми اَخْشَى      ل1        T  تَخْشَيْنَ   ف1 تَخْشَى      ل1 تَخْشَى      ل1 يَخْشَى      ل1 نَخْشَى      ل1 تَخْشَيَانِ تَخْشِيَانِ يَخْشَيَانِ تَخْشَيْنَ تَخْشَوْنَ      ف1 يَخْشَيْنَ يَخْشِوْنَ      ف1 Мажҳули музораъат ҳарфи заммали айтилишидан бошқа фарққа эга эмас. Феъли жаҳд маълуми لَمْ اَخْشَ     ف لَمْ تَخْشَيْ     ف1 لَمْ تَخْشَ     ف لَمْ تَخْشَ     ف لَمْ يَخْشَ      ف لَمْ نَخْشَ     ف                         لَمْ تَخْشَيَا                لَمْ تَخْشَيَا      لَمْ يَخْشَيَا      لَمْ تَخْشَيْنَ   لَمْ تَخْشَوْا     ف1 لَمْ يَخْشَيْنَ     لَمْ يَخْشَوْا      ف1 Мажҳулида музораъат ҳарфи заммали айтилишидан бошқа фарқ йўқ. Амр اِخْشَ     اِخْشَيَا     اِخْشَوْا     اِخْشَيْ     اِخْشَيَا     اِخْشَيْنَ    6 - бобдан вовлик ноқис  رِخْوَةٌ  (юмшоқ бўлмоқ) Мозий маълуми رَخُوْتُ رَخُوْتِ رَخُوْتَ رَخُوَتْ رَخُوَ رَخُوْنَا رَخُوْتُمَا رَخُوَتَا رَخُوَا رَخُوْتُنَّ رَخُوْتُمْ رَخُوْنَ رَخُوْا      ف4 Мозий мажҳули رُخِيْتُ     ل5 رُخِيْتِ     ل5 رُخِيْتَ     ل5 رُخِيَتْ     ل5 رُخِيَ     ل5 رُخِيْنَا     ل5                   رُخِيْتُمَا                ل5 رُخِيَتَا     ل5 رُخِيَا     ل5 رُخِيْتُنَّ     ل5 رُخِيْتُمْ     ل5 رُخِيْنَ     ل5 رُخُوْا     ف3 Музореъ, феъли жаҳд ва амрларда 2 - бобнинг вовлик ноқиси каби тусланади: يَرْخُو …     يُرْخَى …     لَمْ يَرْخُ …     لَمْ يُرْخَ …     اُرْخُ …   Э с л а т м а.  Ўзгариш сабабли лафзда фарқсиз бўлиб қолган сийғалар:                  1 (боб)         اَنْتِ  تَمْشِيْنَ   =   تَفْعِيْنَ                           اَنْتُنَّ  تَمْشِيْنَ   =   تَفْعِلْنَ                          2            اَنْتُمْ  تَرْجُوْنَ   =   تَفْعُوْنَ                           اَنْتُنَّ  تَرْجُوْنَ   =   تَفْعُلْنَ                                         هُمْ  يَتْلُوْنَ   =   يَفْعُوْنَ                            هُنَّ  يَتْلُوْنَ   =    يَفْعُلْنَ                          4            اَنْتِ  تَبْقَيْنَ   =   تَفْعَيْنَ                            اَنْتُنَّ  تَبْقَيْنَ   =   تَفْعَلْنَ   44 - машқ. Қуйидаги феълларни туслаб беринг. 2 (боб)  نُمُوٌّ  - ўсмоқ  نَمَا  يَنْمُو  اُنْمُ ,  3  سَعْيٌ  - уринмоқ سَعَى  يَسْعَى  اِسْعَ  ,  4  نِسْيَانٌ  - унутмоқ  نَسِيَ  يَنْسَى  اِنْسَ ,  1  بِنَاءٌ  - қурмоқ   بَنَى  يَبْنِى  اِبْنِ .   45 - машқ. Қуйидаги мисоллардан хатоларини тўғриланг. 1 (боб)  يَهْدُوْنَ ,  يَقْضِيُ ,  تَدْرِيِيْنَ ,  لَمْ اَسْرِى ,  لاَ تَبْكِيُوْنَ ,  اَتَيَتَا ,  اَتَوْا ,  حَكَيَتْ , 2  لَمْ يَخْلُوْ ,  لاَ يَشْكُوُوْنَ ,  كُسِوْتُ ,  نَمْحُوُ ,  لَمْ تَدنُوُوْنَ ,  3   نَهَيْنَا ,  لَمْ نَنَهَى ,  اَبَيُوْا ,  تَسْعَيِيْنَ , 4   تَلْقَيُوْنَ ,  لَمْ تَنْقَى ,  لَمْ تَبْقَيِيْنَ ,  غَنِيُوْا  .     ҚЎШИМЧА ДАРС        الـتـذيـيـل   МАЗИЙД БОБЛАРИДА НОҚИС Мазийдларда вовлик ноқислар ҳам ёликлардан фарқсиз тусланади. Чунки, феълнинг тўртинчи ёки ундан кейинги ҳарфи бўлиб келган вов албатта ёга алмашади  ل6 . Ноқис мазийд бобларида иккига бўлинади: 1) Зоида то билан бошланмаган боблар ноқиси мужарраднинг биринчи бобининг ноқиси  (رَمَى  يَرْمِى) да қўлланган қонунларга тўла мувофиқ ҳолда ўз асли вазнидан ўзгаради. Чунки, бу бобларда ҳам мозийда лом олдидаги ҳарф фатҳали ва музореъда касрали бўлади. Боблар номи М о з и й М у з о р е ъ    رَمَى        ل1   رَمَوْا      ل1 ف1 يَرْمِى       س1 يَرْمُوْنَ       ف2 اَنْتِ تَرْمِيْنَ     ف4 Ифъол أَرْضَى أَرْضَوْا يُرْضِى يُرْضُوْنَ تُرْضِيْنَ Тафъил رَبَّى رَبَّوْا يُرَبِّى يُرَبُّوْنَ تُرَبِّينَ Муфоъала عَادَى عَادَوْا يُعَادِى يُعَادُونَ تُعَادِينَ Инфиол اِنْحَنَى اِنْحَنَوْا يَنْحَنِى يَنْحَنُوْنَ تَنْحَنِينَ Ифтиол اِهْتَدَى اِهْتَدَوْا يَهْتَدِى يَهْتَدُونَ تَهْتَدِينَ Ифъилол  اِرْعَوَى اِرْعَوَوْا يَرْعَوِى يَرْعَوُونَ تَرْعَوِينَ Истифъол اِسْتَغْنَى اِسْتَغْنَوْا يَسْتَغْنِى يَسْتَغْنُونَ تَسْتَغْنِينَ Ифъийол اِعْرَوْرَى اِعْرَوْرَوْا يَعْرَوْرِى يَعْرَوْرُونَ تَعْرَوْرِينَ Фаълала ضَوْضَى ضَوْضَوْا يُضَوْضِى يُضَوْضُوْنَ تُضَوْضِينَ   1)                Зоида то билан бошланган боблар. Булар мужарраднинг учинчи бобининг ноқиси   سَعَى يَسْعَى  да қўлланилган қонунлар бўйича ўзгаради:   سَعَى        ل1  سَعَوْا       ل1 ف1 يَسْعَى       ل1 يَسْعَوْنَ     ل1 ف1 تَسْعَيْنَ      ل1 ف1 Тафаъъул تَرَقَّى تَرَقَّوْا يَتَرَقَّى يَتَرَقَّوْنَ تَتَرَقَّيْنَ Тафоъул تَرَاضَى تَرَاضَوْا يَتَرَاضَى يَتَرَاضَوْنَ تَتَرَاضَيْنَ Тафаълул تَضَوْضَى تَضَوْضَوْا يَتَضَوْضَى يَتَضَوْضَوْنَ تَتَضَوْضَيْنَ Амр أَرْضِ      رَبِّ      عَادِ      اِنْحَنِ      اِهْتَدِ      اِرْعَوِ      اِسْتَغْنِ      اِعْرَورِ      ضَوْضِ      تَرَقَّ      تَرَاضَ      تَضَوْضَ   Э с л а т м а. Ғоиб таснияси    رَمَيَا ,  دَعَوَا ,  يَسْعَيَانِ  кабиларда иллат ҳарф ҳаракатли бўлиб, олди фатҳали бўлса ҳам, икки алифни бир жойда талаффуз қилиш мумкин бўлмагани учун алифга қалб қилинмади. Мозийда муаннас тасниясида эса ҳазф қонунига тушмаса ҳам муаннас муфрадига ўхшаш бўлиши учун  رَمَتَا   دَعَتَا  шаклида ҳазф қилинди. Э с л а т м а . Ифъилол боби аслида  اِفْعَلَّ  يَفْعَلُّ  шаклида идғом қилинишидан олдин  اِفْعَلَلَ  يَفْعَلِلُ  эди. Шунга кўра ўзаги  رَعَوَ  бўлган ноқис бу бобда  اِرْعَوَوَ  يَرْعَوِوُ  бўлиши керак,  ل6  қонунига кўра кейинги вов ёга алмашгач, идғом қилишга ўрин қолмади. Шунинг учун бу боб ноқиси  اِرْعَوَّ  يَرْعَوُّ  эмас,  اِرْعَوَى  يَرْعَوِى  суратида тусланади.   46 - машқ. Қуйидаги феълларни туслаб беринг. 10          اِسْتِفْتَاءٌ  (фатво сўрамоқ),  9  تَعَامٍ  (ўзини кўрликка солмоқ),  1  اِعْطَاءٌ  (бермоқ),        3  مُرَاعَاةٌ  (риоя қилмоқ),  8  تَلَقِّ  (олмоқ).   T Музореънинг мухотаби муннасида бирлик ва кўплик сийғаси лафзда бир хил تَرْمِينَ бўлиб кўринсада, бирлиги аслида تَرْمِيِيْنَ  бўлиб, калиманинг ломи ҳазф қилинган, вазни تَفْعِينَ  дир. Жамъи эса аслидан ўзгармаган, вазни تَفْعِلْنَ  да ўзгаршсиз қолган. TT  Музореъ маълумида музаккар жамъи يَدْعُونَ (تَدْعُوْنَ)  =  يَفْعُوْْنَ (تَفْعُوْنَ), муаннас жамъи يَدْعُوْنَ (تَدْعُوْنَ) =  يَفْعُلْنَ  (تَفْعُلْنَ)дир, мажҳулнинг мухотаб муаннаси бирлиги تُدْعَيْنَ  = تُفْعَيْنَ  , жамъи эса تُدْعَيْنَ  =  تُفْعَلْنَ  вазнидадир.   T Музореъда музаккар жамълари ва мухотаб муннасида ҳарфи иллат муфрадда қўлланилган  қалб қонуни бўйича алифга алмашганидан кейин ҳазф қилинади.

◄◄◄Аввалига қайтиш

Мундарижа

Давомига ўтиш►►►

Тез ўтиб олиш Бош сахифа Куръон вохаси Зикр ва дуолар Маколалар Китоблар Мавъизалар Савол-жавоблар Жума насихатлари Болалар учун Мехмонлар китоби Бизга богланинг Мухтор сайтлар Хамкорликка даъват  ЮқоригаÎ