|
11 -
ДАРС
الـد ر س الـحـاد ى عـشـر
ЕТТИ
ФЕЪЛ
Машҳур
сарф
дарсликларида
етти
хил
феъл
тусланиши
бериб
борилади:
мозий,
музореъ,
феъли
нафий,
لَنْ
билан
манфий
музореъ,
феъли
жаҳд,
амр
(ломлик,
ломсиз),
наҳий
(қайтарув).
ضَرْبٌ
-
урмоқ
феълининг
тусланиши
ضَرَبَ
-
мозий,
يَضْرِبُ
-
музореъ,
لاَ يَضْرِبُ
-
феъли
нафий,
لَنْ يَضْرِبَ
-
феъли
манфий,
لَمْ يَضْرِبْ
-
феъли
жаҳд,
اِضْرِبْ
-
ломсиз
амр,
لِيَضْرِبْ
-
ломлик
амр,
لاَ تَضْرِبْ
-
наҳий.
Мозий
маълумининг
сарфи
|
Мутакаллим
|
Мухотоб |
Ғоиб
|
|
ضَرَبْتُ
урдим |
ضَرَبْتِ
урдинг
х. |
ضَرَبْتَ
урдинг |
ضَرَبَتْ
урди
х. |
ضَرَبَ
урди |
|
ضَرَبْنا
урдик |
ضَرَبْتُما
урдинглар
2
эр
ё
х. |
ضَرَبَتا
урди
2х. |
ضَرَبَا
урди
2 |
|
ضَرَبْتُنَّ
урдинглар
х |
ضَرَبْتُمْ
урдинглар |
ضَرَبْنَ
урдилар
х |
ضَرَبُوا
урдилар |
Мозий
мажҳулининг
сарфи
|
ضُرِبْتُ
урдим |
ضُرِبْتِ
урилдинг
х. |
ضُرِبْتَ
урилдинг |
ضُرِبَتْ
урилди
х. |
ضُرِبَ
урилди |
|
ضُرِبْنا
урилдик |
ضُرِبْتُما
урилдинглар
2
эр
ё
х. |
ضُرِبَتا
урилди
2х. |
ضُرِبَا
урилди
2 |
|
ضُرِبْتُنَّ
урилдинглар
х. |
ضُرِبْتُمْ
урилдинглар |
ضُرِبْنَ
урилдилар
х. |
ضُرِبُوا
урилдилар |
Музореъ
маълумининг
сарфи
|
اَضْرِبُ
ураман |
تَضْرِبِينَ
урасан
х. |
تَضْرِبُ
урасан |
تَضْرِبُ
уради
х. |
يَضْرِبُ
уради |
|
نَضْرِبُ
урамиз |
تَضْرِبَانِ
урасизлар
2. |
تَضْرِبَانِ
урадилар
2х. |
يَضْرِبَانِ
урадилар
2 |
|
تَضْرِبْنَ
урасизлар
х. |
تَضْرِبُونَ
урасизлар |
يَضْرِبْنَ
урадилар
х. |
يَضْرِبُونَ
урадилар |
Музореъ
мажҳулининг
сарфи
|
اُضْرَبُ
уриламан |
تُضْرَبِينَ
уриласан
х. |
تُضْرَبُ
уриласан |
تُضْرَبُ
урилади
х. |
يُضْرَبُ
урилади |
|
نُضْرَبُ
уриламиз |
تُضْرَبَانِ
уриласизлар
2. |
تُضْرَبَانِ
уриладилар
2х. |
يُضْرَبَانِ
уриладилар
2 |
|
تُضْرَبْنَ
уриласизлар
х. |
تُضْرَبُونَ
уриласизлар |
يُضْرَبْنَ
уриладилар
х. |
يُضْرَبُونَ
уриладилар |
Нафий
феъли
маълумининг
сарфи
(рафъ
ҳолида)
|
لا اَضْرِبُ
урмайман |
لا تَضْرِبِينَ
урмайсан
х. |
لا تَضْرِبُ
урмайсан |
لا تَضْرِبُ
урмайди
х. |
لا يَضْرِبُ
урмайди |
|
لا نَضْرِبُ
урмаймиз |
لا تَضْرِبَانِ
урмайсизлар
2. |
لا تَضْرِبَانِ
урмайдилар
2х. |
لا يَضْرِبَانِ
урмайдилар
2 |
|
لا تَضْرِبْنَ
урмайсизлар
х. |
لا تَضْرِبُونَ
урмайсизлар |
لا يَضْرِبْنَ
урмайдилар
х. |
لا يَضْرِبُونَ
урмайдилар |
Нафий
феъли
мажҳулининг
сарфи
|
لا اُضْرَبُ
урилмайман |
لا تُضْرَبِينَ
урилмайсан
х. |
لا تُضْرَبُ
урилмайсан |
لا تُضْرَبُ
урилмайди
х. |
لا يُضْرَبُ
урилмайди |
|
لا نُضْرَبُ
урилмаймиз |
لا تُضْرَبَانِ
урилмайсизлар
2. |
لا تُضْرَبَانِ
урилмайдилар
2х. |
لا يُضْرَبَانِ
урилмайдилар
2 |
|
لا تُضْرَبْنَ
урилмайсизлар
х. |
لا تُضْرَبُونَ
урилмайсизлар |
لا يُضْرَبْنَ
урилмайдилар
х. |
لا يُضْرَبُونَ
урилмайдилар |
لَنْ
билан
манфий
бўлган
музореъ
маълуми
(насб
ҳолида)
|
لَنْ اَضْرِبَ
ҳеч
урмайман |
لَنْ تَضْرِبِي
ҳеч
урмайсан
х. |
لَنْ تَضْرِبَ
ҳеч
урмайсан |
لَنْ تَضْرِبَ
ҳеч
урмайди
х. |
لَنْ يَضْرِبَ
ҳеч
урмайди |
|
لَنْ نَضْرِبَ
ҳеч
урмаймиз |
لَنْ تَضْرِبَا
ҳеч
урмайсизлар
2. |
لَنْ تَضْرِبَا
ҳеч
урмайди
2х. |
لَنْ يَضْرِبَا
ҳеч
урмайдилар
2 |
|
لَنْ تَضْرِبْنَ
ҳеч
урмайсизлар
х. |
لَنْ تَضْرِبُوا
ҳеч
урмайсизлар |
لَنْ يَضْرِبْنَ
ҳеч
урмайдилар
х |
لَنْ يَضْرِبُوا
ҳеч
урмайдилар |
لَنْ
билан
манфий
бўлган
музореъ
мажҳули
|
لَنْ اُضْرَبَ
ҳеч
урилмайман |
لَنْ تُضْرَبِي
ҳеч
урилмайсан
х. |
لَنْ تُضْرَبَ
ҳеч
урилмайсан |
لَنْ تُضْرَبَ
ҳеч
урилмайди
х. |
لَنْ يُضْرَبَ
ҳеч
урилмайди |
|
لَنْ نُضْرَبَ
ҳеч
урилмаймиз |
لَنْ تُضْرَبَا
ҳеч
урилмайсизлар
2. |
لَنْ تُضْرَبَا
ҳеч
урилмайди
2х. |
لَنْ يُضْرَبَا
ҳеч
урилмайдилар
2 |
|
لَنْ تُضْرَبْنَ
ҳеч
урилмайсизлар
х. |
لَنْ تُضْرَبُوا
ҳеч
урилмайсизлар |
لَنْ يُضْرَبْنَ
ҳеч
урилмайдилар
х |
لَنْ يُضْرَبُوا
ҳеч
урилмайдилар |
Жаҳд
феъли
маълумининг
сарфи
(жазм
ҳолида)
|
لَمْ اَضْرِبْ
урмадим |
لَمْ تَضْرِبِي
урмадинг
х. |
لَمْ تَضْرِبْ
урмадинг |
لَمْ تَضْرِبْ
урмади
х. |
لَمْ يَضْرِبْ
урмади |
|
لَمْ نَضْرِبْ
урмадик |
لَمْ تَضْرِبَا
урмадинглар
2. |
لَمْ تَضْرِبَا
урмади
2х. |
لَمْ يَضْرِبَا
урмади
2 |
|
لَمْ تَضْرِبْنَ
урмадинглар
х. |
لَمْ تَضْرِبُوا
урмадинглар |
لَمْ يَضْرِبْنَ
урмадилар
х. |
لَمْ يَضْرِبُوا
урмадилар |
Жаҳд
феъли
мажҳулининг
сарфи
|
لَمْ اُضْرَبْ
урилмадим |
لَمْ تُضْرَبِي
уриласан
х. |
لَمْ تُضْرَبْ
урилмдинг |
لَمْ تُضْرَبْ
урилмади
х. |
لَمْ يُضْرَبْ
урилмади |
|
لَمْ نُضْرَبْ
урилмадик |
لَمْ تُضْرَبَا
урилмадинглар
2. |
لَمْ تُضْرَبَا
урилмадилар
2х. |
لَمْ يُضْرَبَا
урилмадилар
2 |
|
لَمْ تُضْرَبْنَ
урилмадинглар
х. |
لَمْ تُضْرَبُوا
урилмадинглар
|
لَمْ يُضْرَبْنَ
урилмадилар
х. |
لَمْ يُضْرَبُوا
урилмадилар |
Амр
феъли
маълумининг
сарфи
(жазм
ҳолида)
|
لِاَضْرِبْ
урай |
اِضْرِبِي
ур
х. |
اِضْرِبْ
ур |
لِتَضْرِبْ
урсин
х. |
لِيَضْرِبْ
урсин |
|
لِنَضْرِبْ
урайлик |
اِضْرِبَا
уринглар
2. |
لِتَضْرِبَا
урсинлар
2х. |
لِيَضْرِبَا
урсинлар
2 |
|
اِضْرِبْنَ
уринглар
х. |
اِضْرِبُوا
уринглар |
لِيَضْرِبْنَ
урсинлар
х. |
لِيَضْرِبُوا
урсинлар |
Амр
феъли
мажҳулининг
сарфи
|
لِاُضْرَبْ
урилай |
لِتُضْرَبِي
урил
х. |
لِتُضْرَبْ
урил |
لِتُضْرَبْ
урилсин
х. |
لِيُضْرَبْ
урилсин |
|
لِنُضْرَبْ
урилайлик |
لِتُضْرَبَا
урилинг
2. |
لِتُضْرَبَا
урилсинлар
2х. |
لِيُضْرَبَا
урилсинлар
2 |
|
لِتُضْرَبْنَ
урилинглар
х. |
لِتُضْرَبُوا
урилинглар |
لِيُضْرَبْنَ
урилсинлар
х. |
لِيُضْرَبُوا
урилсинлар |
Наҳий
феъли
маълумининг
сарфи
(жазм
ҳолида)
|
لا اَضْرِبْ
урмай |
لا تَضْرِبِي
урма
х. |
لا تَضْرِبْ
урма |
لا تَضْرِبْ
урмасин
х. |
لا يَضْرِبْ
урмасин |
|
لا نَضْرِبْ
урмайлик |
لا تَضْرِبَا
урманглар
2. |
لا تَضْرِبَا
урмасинлар
2х. |
لا يَضْرِبَا
урмасинлар
2 |
|
لا تَضْرِبْنَ
урманглар
х. |
لا تَضْرِبُوا
урманглар |
لا يَضْرِبْنَ
урмасинлар
х. |
لا يَضْرِبُوا
урмасинлар |
Наҳий
феъли
мажҳулининг
сарфи
|
لا اُضْرَبْ
урилмай |
لا تُضْرَبِي
урилма
х. |
لا تُضْرَبْ
урилма |
لا تُضْرَبْ
урилмасин
х. |
لا يُضْرَبْ
урилмасин |
|
لا نُضْرَبْ
урилмайлик |
لا تُضْرَبَا
урилманглар
2. |
لا تُضْرَبَا
урилмасинлар
2х. |
لا يُضْرَبَا
урилмасинлар
2 |
|
لا تُضْرَبْنَ
урилманглар
х. |
لا تُضْرَبُوا
урилманглар |
لا يُضْرَبْنَ
урилмасинлар
х. |
لا يُضْرَبُوا
урилмасинлар |
Х
у
л
о
с
а.
Музореъ
феъли
ва
لاَ
билан
бўлган
нафий
феъли
рафъ
ҳолатида
бўлиши
керак.
لـَنْ
билан
манфий
бўлган
музореъ
насб
ҳолатида
тусланади.
Феъли
жаҳд,
амр
ва
феъли
наҳий
жазм
ҳолатида
бўлади.
"
Э с
л
а
т
м
а.
Нафий
феъли
билан
наҳий феъли
ўртасидаги
фарқ
шундан
иборатки,
нафий
феъли
لاَ
дан
кейин
келиб
рафъ
ҳолатида
бўлса,
наҳий
феъли
لاَ
дан
кейин
келиб
жазм
ҳолатида
бўлади.
Нафийдагиلا
нафий
ломи
деб,
наҳийдагиلا
наҳий
ломи
деб
аталади.
Нафий
ломи
феъли
музореъ
охирига
ҳеч
қандай
ўзгариш
киритмайди,
наҳий
ломи
эса
музореъни
жазм
ҳолатига
келтиради:
لا
تَرْجِعُ
-
қайтмайсан,
لا تَرْجِعْ
-
қайтма,
لا تَقُولُونَ
-
айтмайсизлар,
لا تَقُولُوا
-
айтманглар.
Икки
савол
1.
Маълум
билан
мажҳул
феъллар
ўртасида
насб
ва
жазм
бўлиш
кайфиятларида
фарқ
борми?
2.
Насб
билан
жазм
ҳолати
қайси
сийғаларда
бир-биридан
фарқланади
ва
қайси
сийғаларда
фарқсиз?
рафъ,
насб
ва
жазм
ҳолатларида
қайси
сийғада
ўзгармай
тураверади?
27 -
машқ.
Қуйидаги
феълларни
етти
хил
туслаб,
маъноларини
айтинг.
أَنْقَذَ
يُنْقِذُ
اَنْقِذْ
اِنْقَاذٌ
(қутқармоқ),
تَعَلَّمَ
يَتَعَلَّمُ
تَعَلَّمْ
تَعَلُّمٌ
(ўрганмоқ).
|
