Пайшанба 28 Март 2024 | 18 Рамазон 1445 Ҳижрий-қамарий

асосий қисм

  • lotinchaga
  • +
  • -
  • |

71-боб. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга ваҳий туша бошлаши

2686 марта кўрилган

(71) بَابُ بَدْءِ الْوَحْىِ إِلَى رَسُولِ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ

99 - حَدِيثُ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤُمِنِينَ قَالتْ: أَوَّلُ مَا بُدِىءَ بِهِ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ، فَكَانَ لاَ يَرَى رُؤْيَا إِلاَّ جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَيْهِ الْخَلاَءُ، وَكَانَ يَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ فَيَتَحَنَّثُ فِيهِ، وَهُوَ التَّعَبُّدُ، اللَّيَالِيَ ذَوَاتِ الْعَدَدِ قَبْلَ أَنْ يَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ، وَيَتَزَوَّدُ لِذَلِكَ، ثُمَّ يَرْجِعُ إِلَى خَدِيجَةَ فَيَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتَّى جَاءَهُ الْحَقُّ وَهُوَ فِي غَارٍ حِرَاءٍ؛ فَجَاءَهُ الْمَلَكُ فَقَالَ اقْرَأْ، قَالَ: مَا أَنَا بِقَارِيءٍ، قَالَ: فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي حَتَّى بَلَغَ مِنِّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ قُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِيءٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّانِيَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنَّي الْجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: اقْرَأْ، فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِيءٍ، فَأَخَذَنِي فَغَطَّنِي الثَّالِثَةَ ثُمَّ أَرْسَلَنِي فَقَالَ: (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأكْرَمُ).
فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِيجَةَ بِنْتِ خُوَيْلِدٍ، فَقَالَ: زَمِّلُونِي زَمِّلُونِي فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِيجَةَ، وَأَخْبَرَهَا الْخَبَرَ لَقَدْ خَشِيتُ عَلَى نَفْسِي فَقَالَتْ خَدِيجَةُ: كَلاَّ وَاللهِ، مَا يُخْزِيكَ اللهُ أَبَدًا، إِنَّكَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الْكَلَّ، وَتَكْسِبُ الْمَعْدُومَ، وَتَقْرِي الضَّيْفَ، وَتُعِين عَلَى نَوَائِبِ الْحَقِّ
فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِيجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّى ابْنَ عَمِّ خَدِيجَةَ، وَكَانَ امْرَءًا تَنَصَّرَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، وَكَانَ يَكْتُبُ الْكِتَابَ الْعِبْرَانِيَّ فَيَكْتُبُ مِنَ الإِنْجِيلِ بِالْعِبْرَانِيَّةِ مَا شَاءَ اللهُ أَنْ يَكْتُبَ، وَكَانَ شَيْخًا كَبِيرًا قَدْ عَمِيَ، فَقَالَتْ لَهُ خَدِيجَةُ: يَا ابْنَ عَمِّ اسْمَعْ مِنَ ابْنِ أَخِيكَ. فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: يَا ابْنَ أَخِي مَاذَا تَرَى فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِخَبَرِ مَا رَأَى فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هذَا النَّامُوسُ الَّذِي نَزَّلَ اللهُ عَلَى مُوسَى صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، يَا لَيْتَنِي فِيهَا جَذَعًا، لَيْتَنِي أَكُونُ حَيًّا إِذْ يُخْرِجُكَ قَوْمُكَ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَوَ مُخْرِجِيَّ هُمْ قَالَ نَعَمْ، لَمْ يَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلاَّ عُودِيَ، وَإِنْ يُدْرِكْنِي يَوْمُكَ أَنْصُرُكَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا.
ثُمَّ لَمْ يَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّيَ وَفَتَرَ الْوَحْيُ.
أخرجه البخاري في: 1 كتاب بدء الوحى: 3 باب حدثنا يحيى ابن بكير.

71-боб. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга ваҳий туша бошлаши

99. Мўминлар онаси Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга илк ваҳий уйқуда, солиҳ тушлар билан бошланган. Бирон туш кўрсалар, ўша албатта тонг ёғдусидек (аниқ, очиқ-равшан) келар эди. Кейинроқ (одамлардан четроқда) холи қолиш у кишига ёқимли қилинди. Аҳли оилаларининг олдига бориб, озиқ-овқат ғамлаб келишдан олдин Ҳиро ғорида ёлғиз туриб, бир неча кеча таҳаннус – у ибодатдир –[1] қилар эдилар. Кейин (егуликлари тугагач) Хадичанинг олдига қайтар, яна худди шундай озуқа ғамлаб олар эдилар. (Ҳолат шундай давом этиб) Ҳирода бўлганларида у кишига ҳақ (ваҳий) келди. Олдиларига фаришта келиб, «Ўқи», деди. «Мен ўқишни билмайман», дедилар. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам) айтадилар: «Шунда у мени маҳкам қучоқлаб олди, ҳатто мени қийнаб юборди. Кейин қўйиб юбориб, яна «Ўқи», деди. «Мен ўқишни билмайман», дедим. «Шунда у мени маҳкам қучоқлаб олди, ҳатто мени қийнаб юборди. Кейин қўйиб юбориб, яна «Ўқи», деди. «Мен ўқишни бимайман», дедим. Шунда у мени ушлаб учинчи марта қучоқлаб олди, кейин қўйиб юбориб:

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأْ وَرَبُّكَ الأكْرَمُ»

«(Эй Муҳаммад, барча мавжудотни) яратган зот бўлмиш Раббингиз номи билан ўқинг! У инсонни лахта қондан яратган (зотдир). Ўқинг! Раббингиз ўта карамли зотдир» («Алақ» сураси, 1-3), деди».

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам юраклари қалтираб, шу (оятлар) билан (уйга) қайтдилар. Хадича бинти Хувайлиднинг олдига кирибоқ: «Мени ўраб қўйинглар! Мени ўраб қўйинглар!» – дедилар. У кишидан қўрқув кетгунича (устларига кўрпа ёпиб) ўраб қўйишди. Кейин Хадичага бўлиб ўтган воқеанинг хабарини бериб, «Мен ўзимдан қўрқдим!», дедилар. Шунда Хадича: «Асло ундай эмас, Аллоҳга қасамки, Аллоҳ сизни ҳеч қачон хор қилиб қўймайди! Чунки сиз қариндош-уруғчилик алоқаларини боғлайсиз, ўзи ишини битира олмайдиган кишига кўмаклашасиз, йўқсилга (камбағалга) ёрдам берасиз, меҳмоннинг ҳаққини (озиқ-овқат ва ётар жойини бериб) адо қиласиз, фалокатга учраганларга кўмак берасиз», деди.

Кейин Хадича у кишини олиб амакисининг ўғли Варақа ибн Навфал ибн Асад ибн Абдулуззонинг олдига борди. У жоҳилият вақтида насронийликка кирган, ибронийча ёзар, Инжилдан ҳам Аллоҳ хоҳлаганича (миқдорда) ибронийчалаб ёзар эди. У (ўша пайтда) кўзи ожиз бўлиб қолган кекса киши эди. Хадича унга: «Эй амакимнинг ўғли, биродарингизнинг ўғлига қулоқ солинг», деди. Варақа у кишидан: «Эй биродаримнинг ўғли, нимани кўряпсан?» – деб сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга кўрган нарсалари ҳақида хабар бердилар. Шунда Варақа у кишига: «Бу Аллоҳ Мусо соллаллоҳу алайҳи ва салламга туширган Номус (Жибрил)дир! Кошкийди, унда (пайғамбарлигинг омма олдида юзага чиққан вақтда) ёш бўлсам! Кошкийди, қавминг сени (юртингдан) чиқариб юборган вақтда тирик бўлсам!» – деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Улар мени чиқариб юборадиларми?» – деб сўрадилар. Варақа: «Ҳа. Бирон киши сен олиб келгандек нарсани олиб келган бўлса, унга албатта адоват қилинган. Агар менга ўша кунинг етса, кучим борича сенга ёрдам бераман», деб айтди.

Сўнгра кўп ўтмай Варақа вафот этди. Ваҳий (келиши) тўхтаб қолди».[2]

Бухорий (3), Муслим (160/293).

100 - حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الأَنْصَارِيِّ، قَالَ وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْيِ، فَقَالَ فِي حَدِيثِهِ: بَيْنَا أَنَا أَمْشِي إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ فَرَفَعْتُ بَصَرِي فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ، فَقُلْتُ: زَمِّلُونِي، زَمِّلُونِي فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى (يأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ) إِلَى قَوْلِهِ: (وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ) فَحَمِيَ الْوَحْيُ وَتَتَابَعَ.
أخرجه البخاري في: 1 كتاب بدء الوحى: 3 باب حدثنا يحيى ابن بكير.

100. Жобир ибн Абдуллоҳ Ал-Ансорий розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ваҳий тўхтаб қолгани ҳақида айтиб, шундай дедилар: «Бир куни (йўлда) кетаётиб, тўсатдан осмондан бир овоз эшитдим. Нигоҳимни юқорига кўтарсам, Ҳирода олдимга келган фаришта осмон ва ер ўртасида бир курсида ўтирибди. Ундан даҳшатга тушдим. Тезда ортимга қайтиб, «Мени ўраб қўйинглар. Мени ўраб қўйинглар», дедим. Шунда Аллоҳ таоло:

«ويَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنذِرْ. وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ. وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ. وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ»

»Эй (либосларига) бурканиб олган зот! Туринг-да, (инсонларни охират азобидан) огоҳлантиринг! Ёлғиз Раббингизни улуғланг! Либосларингизни пок тутинг! Бутлардан йироқ бўлинг!» («Муддассир», 1-5) оятларини нозил қилди. Кейин ваҳий тушиши кўпайиб, бир-бирига уланиб кетди».

Бухорий (4), Муслим (161/296).

101 - حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ الْأَنْصَارِيِّ عَنْ يَحْيَ بْنِ كَثِيرٍ، سَأَلْتُ أَبَا سَلَمَةَ بْنَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَوَّلِ مَا نَزَلَ مِنَ الْقُرْآنِ قَالَ يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُلْتُ يَقُولُونَ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ فَقَالَ أَبُو سَلَمَةَ سَأَلْتُ جَابِرَ بنَ عَبْدِ اللهِ عَنْ ذَلِكَ، وَقُلْتُ لَهُ مِثْلَ الَّذِي قُلْتَ، فَقَالَ جَابِرٌ لاَ أُحَدِّثُكَ إِلاَّ مَا حَدَّثَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: جَاوَرْتُ بِحِرَاءٍ فَلَمَّا قَضَيْتُ جِوَارِي هَبَطْتُ فَنُودِيتُ فَنَظَرْتُ عَنْ يَمِينِي فَلَمْ أَرَ شَيْئًا، وَنَظَرْتُ عَنْ شِمَالِي فَلَمْ أَرَ شَيْئًا، وَنَظَرْتُ أَمَامِي فَلَمْ أَرَ شَيْئًا، وَنَظَرْتُ خَلْفِي فَلَمْ أَرَ شَيْئًا؛ فَرَفَعْتُ رَأْسِي فَرَأَيْتُ شَيْئًا، فَأَتَيْتُ خَدِيجَةَ فَقُلْتُ: دَثِّرُونِي وَصُبُّوا عَلَيَّ مَاءً بَارِدًا، قَالَ فَدَثَّرُونِي وَصَبُّوا عَلَيَّ مَاءً بَارِدًا، قَالَ فَنَزَلَتْ (يأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ).
أخرجه البخاري في: 65 كتاب التفسير: 74 سورة المدثر: باب حدثنا يحيى.

101. Жобир ибн Абдуллоҳ Ал-Ансорий розияллоҳу анҳумодан Яҳё ибн Касир (ўртадаги ровийлар воситасида) ривоят қилган ҳадис. Яҳё ибн Касир айтади: «Абу Салама ибн Абдурраҳмондан Қуръондаги илк нозил бўлган оят ҳақида сўрадим. У:

«يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ»

»Эй (либосларига) бурканиб олган зот» («Муддассир» сураси, 1-оят), деди. Мен: «Одамлар

«اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ»

»(Эй Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва саллам, барча мавжудотни) яратган зот бўлмиш Раббингиз номи билан ўқинг!» («Алақ» сураси, 1) оятини айтишяпти», дедим. Абу Салама: «Мен Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумодан бу ҳақида сўраб, унга худди сен айтган гапни айтгандим. Шунда Жобир айтдики: «Сенга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизга гапириб берган нарсанигина айтаман. У киши шундай дегандилар: «Ҳирода (бир муддат) истиқомат қилдим. У ерда истиқоматимни тугатиб, пастга тушганимда кимдир мени чақирди. Ўнг томонимга қараб ҳеч нарсани кўрмадим. Чап томонимга қараб ҳеч нарсани кўрмадим. Олдимга қараб ҳеч нарсани кўрмадим. Ортимга ўгирилиб ҳеч нима кўрмадим. Кейин бошимни кўтаргандим, бир нарсани кўрдим. Хадичанинг олдига бориб, «Мени ўраб қўйинглар. Устимдан муздек сув қуйинглар», дедим. Мени (кўрпага) ўраб қўйишди, устимдан муздек сув қуйишди. Кейин

«يأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ قُمْ فَأَنْذِرْ وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ»

»Эй (либосларига) бурканиб олган зот! Туринг-да, (инсонларни охират азобидан) огоҳлантиринг! Ёлғиз Раббингизни улуғланг!» («Муддассир» сураси, 1-3) нозил бўлди», деди».[3]

Бухорий (4924), Муслим (161/298).

(72) بَابُ الْإِسْرَاءِ بِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِلَى السَّمَوَاتِ وَفَرِضِ الصَّلَوَاتِ

102 - حَدِيثُ أَبِي ذَرٍّ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: فُرِجَ عَنْ سَقْفِ بَيْتِي وَأَنَا بِمَكَّةَ، فَنَزَلَ جِبْرِيلُ فَفَرَجَ عَنْ صَدْرِي، ثُمَّ غَسَلَهُ بِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ جَاءَ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُمْتَلِيءٍ حِكْمَةً وَإِيمَانًا فَأَفْرَغَهُ فِي صَدْرِي، ثُمَّ أَطْبَقَهُ، ثُمَّ أَخَذَ بِيَدِي فَعَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَلَمَّا جِئْتُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا قَالَ جِبْرِيلُ لِخَازِنِ السَّمَاءِ افْتَحْ، قَالَ: مَنْ هَذَا قَالَ: هَذَا جِبْرِيلُ، قَالَ: هَلْ مَعَكَ أَحَدٌ قَالَ: نَعَمْ مَعِيَ مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: أَوَ أُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ: نَعَمْ.
فَلَمَّا فَتَحَ عَلَوْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا فَإِذَا رَجُلٌ قَاعِدٌ، عَلَى يَمِينِهِ أَسْوِدَةٌ وَعَلَى يَسَارِهِ أَسْوِدَةٌ، إِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ يَسَارِهِ بَكَى، فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْإِبْنِ الصَّالِحِ، قُلْتُ لِجِبْرِيلَ: مَنْ هَذَا قَالَ: هَذَا آدَمُ، وَهذِهِ الْأَسْوِدَةَ عَنْ يَمِينِهِ وَشِمَالِهِ نَسَمُ بَنِيهِ، فَأَهْلُ الْيَمِينِ مِنْهُمْ أَهْلُ الْجَنَّةِ، وَالأَسْوِدَةُ الَّتِي عَنْ شِمَالِهِ أَهْلُ النَّارِ؛ فَإِذَا نَظَرَ عَنْ يَمِينِهِ ضَحِكَ، وَإِذَا نَظَرَ قِبَلَ شِمَالِهِ بَكَى.
حَتَّى عَرَجَ بِي إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ فَقَالَ لِخَازِنِهَا افْتَحْ، فَقَالَ لَهُ خَازِنُهَا مِثْلَ مَا قَالَ الأَوَّلُ؛ فَفَتَحَ.
قَالَ أَنَسٌ فَذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ فِي السَّموَاتِ آدَمَ وَإِدْرِيسَ وَمُوسَى وَعيسَى وَإِبْرَاهِيمَ صَلَوَاتُ اللهِ عَلَيْهِمْ، وَلَمْ يُثْبِتْ كَيْفَ مَنَازِلُهُمْ؛ غَيْرَ أَنَّهُ ذَكَرَ أَنَّهُ وَجَدَ آدَمَ فِي السَّمَاءِ الدُّنْيَا وَإِبْرَاهِيمَ فِي السَّمَاءِ السَّادِسَةِ.
قَالَ أَنَسٌ، فَلَمَّا مَرَّ جِبْرِيلُ بِالنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِإِدْرِيسَ قَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْأَخِ الصَّالِحِ فَقُلْتُ: مَنْ هذَا قَالَ: هذَا إِدْرِيسُ ثُمَّ مَرَرْتُ بِمُوسَى فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْأَخِ الصَّالِحِ؛ قُلْتُ: مَنْ هَذَا قَالَ: هَذَا مُوسَى ثُمَّ مَرَرْتُ بِعِيسَى فَقَالَ مَرْحَبَا بِالْأَخِ الصَّالِحِ وَالنَّبِيِّ الصَّالِحِ؛ قُلْتُ: مَنْ هَذَا قَالَ: هَذَا عِيسَى ثُمَّ مَرَرْتُ بِإِبْرَاهِيمَ فَقَالَ مَرْحَبًا بِالنَّبِيِّ الصَّالِحِ وَالْإِبْنِ الصَّالِحِ؛ قُلْتُ: مَنْ هَذَا قَالَ: هَذَا إِبْرَاهِيمُ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.
ثُمَّ عُرِجَ بِي حَتَّى ظَهَرْتُ لِمُسْتَوَى أَسْمَعُ فِيهِ صَرِيفَ الْأَقْلاَمِ.
فَفَرَضَ اللهُ عَلَى أُمَّتِي خَمْسِينَ صَلاَةً، فَرَجَعْتُ بِذَلِكَ حَتَّى مَرَرْتُ عَلَى مُوسَى، فَقَالَ: مَا فَرَضَ اللهُ لَكَ عَلَى أُمَّتِكَ قُلْتُ: فَرَضَ خَمْسِينَ صَلاَةً، قَالَ فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعَنِي فَوَضَعَ شَطْرَهَا فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقُلْتُ: وَضَعَ شَطْرَهَا؛ فَقَالَ: رَاجِعْ رَبَّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ، فَرَاجَعْتُ فَوَضَعَ شَطْرَهَا، فَرَجَعْتُ إِلَيْهِ، فَقَالَ: ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ ذَلِكَ، فَرَاجَعْتُهُ، فَقَالَ: هِيَ خَمْسٌ وَهِيَ خَمْسُونَ لاَ يُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَيَّ فَرَجَعْتُ إِلَى مُوسَى فَقَالَ رَاجِعْ رَبَّكَ، فَقُلْتُ اسْتَحْيَيْتُ مِنْ رَبِّي ثُمَّ انْطَلَقَ بِي حَتَّى انْتَهَى بِي إِلَى سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى، وَغَشِيَهَا أَلْوَانٌ لاَ أَدْرِي مَا هِيَ ثُمَّ أُدْخِلْتُ الْجَنَّةَ فَإِذَا فِيهَا حَبَايِلُ اللُّؤْلُؤِ، وَإِذَا تُرَابُهَا الْمِسْكُ.
أخرجه البخاري في: 8 كتاب الصلاة: 1 باب كيف فرضت الصلاة: في الإسراء.

72-боб. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг осмонларга (олиб чиқиб) тунда сайр қилдирилишлари ва намозларнинг фарз бўлиши

102. Абу Зар розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Маккада эканлигимда уйимнинг шифти очилиб, Жибрил тушиб келди. У кўксимни ёрди-да, уни Замзам суви билан ювди. Кейин ҳикмат ва иймонга тўлдирилган, олтиндан бўлган тоғорани олиб келиб, уни кўксимга тўкди. Сўнгра уни ёпиб (тикиб) қўйди. Шундан кейин қўлимдан тутиб, мени дунё осмонига олиб чиқди. Дунё осмонига (етиб) келганимда Жибрил осмон қўриқчисига ‘(Эшикни) оч», деди. (Қўриқчи) «Ким бу?» – деб сўради. «Бу Жибрил», деди. «Ёнингда кимдир борми?» – деганди, «Ҳа Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан биргаман», деди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – деди. (Жибрил) «Ҳа», деди.

(Эшикни) очганидан кейин дунё осмонига кўтарилдик. У ерда бир киши бўлиб, ўнг томонида бир гуруҳ, чап томонида бир гуруҳ одамлар бор экан. У ўнг томонига қараб кулар, чап томонига қараб йиғлар эди. У менга қараб: «Марҳабо, солиҳ пайғамбар, солиҳ ўғил», деди. Жибрилдан: «Ким бу?» – деб сўрадим. «Бу – Одам. Ўнг ва чап томонидаги гуруҳлар болаларининг руҳлари. Улардан ўнг томондагилари жаннат аҳли, чап томондагилари эса дўзах аҳли. Шунинг учун ўнг томонига қараса кулиб, чап томонига қараса, йиғлайди», деди.

Кейин мени иккинчи осмонга олиб чиқди ва қўриқчисига: «Оч», деди. Қўриқчи унга худди биринчи(осмон)дагиси айтган гапларни айтди. Кейин (эшикни) очди».

Ҳадисни Абу Зар розияллоҳу анҳудан ривоят қилаётган Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу айтади: «Абу Зар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам осмонларда Одам, Идрис, Мусо, Исо ва Иброҳимни – уларга Аллоҳнинг солавоти ва саломи бўлсин – кўрганларини зикр қилди, лекин уларнинг турган жойларини (қайси осмонда эканликларини) айтмади. Лекин у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Одамни дунё осмонида, Иброҳимни эса олтинчи осмонда кўрганликларини айтган».

Анас айтади: «Жибрил Набий соллаллоҳу алайҳи ва салламни Идриснинг ёнидан олиб ўтганида, у: «Марҳабо, солиҳ пайғамбар, солиҳ оға», деди. (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтадилар) «Ким бу?» – деб сўрадим. (Жибрил) «Бу Идрис», деди. Кейин Мусонинг олдидан ўтдим. У: «Марҳабо, солиҳ пайғамбар, солиҳ биродар», деди. «Ким бу?» – деб сўрадим. «Бу Мусо», деди. Кейин Исонинг олдидан ўтдим. У: «Марҳабо, солиҳ биродар, солиҳ пайғамбар», деди. «Ким бу?» – деб сўрадим. «Бу Исо», деди. Кейин Иброҳимнинг олдидан ўтдим. У: «Марҳабо, солиҳ пайғамбар, солиҳ ўғил», деди. «Ким бу?» – деб сўрадим. «Бу Иброҳим соллаллоҳу алайҳи ва саллам», деди.

Кейин янада юқорига кўтарилдим. Ҳатто (фаришталар Лавҳул-маҳфуздан кўчириб ёзаётгандаги) қаламларнинг шитирлашини эшитадиган даражага чиқдим.

Шунда Аллоҳ умматимга эллик вақт намозни фарз қилди. Шу билан қайтиб, Мусонинг олдидан ўтдим. У: «Аллоҳ умматингга нимани фарз қилди?» – деб сўради. «Эллик вақт намозни», дедим. У: «Раббингнинг олдига қайт (ва енгиллаштиришини сўра). Чунки умматинг бунга тоқат қила олмайди», деди ва мени ортга қайтарди. (Аллоҳ фарз қилинган намознинг) бир қисмини олиб ташлади. Мусонинг олдига қайтиб: «Аллоҳ бир қисмини олиб ташлади», дедим. У: «Раббингнинг олдига қайт. Чунки умматинг бунга ҳам тоқат қила олмайди», деди. Қайтдим, яна бир қисмини олиб ташлади. Кейин Мусонинг олдига қайтдим. У: «Раббингнинг олдига қайт. Чунки умматинг бунга ҳам тоқат қила олмайди», деди. Яна қайтдим. Шунда Аллоҳ: «У беш вақт ва эллик вақтга тенгдир. Менинг ҳузуримдаги сўз ўзгартирилмайди», деди. Мусонинг олдига қайтгандим, «Раббингнинг олдига қайт», деди. Мен: «Раббимдан уялиб кетдим», дедим. Кейин Жибрил мени Сидротул-мунтаҳогача олиб чиқди: уни мен нималигини (қандай ранглигини) билмайдиган ранглар ўраб олган экан. Кейин Жаннатга киритилдим – унинг гумбазлари марвариддан, тупроғи мушкдан экан».[4]

Бухорий (349), Муслим (163/304).

103 - حَدِيثُ مَالِكِ بْنِ صَعْصَعَة رضي الله عنه، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَيْنَا أَنَا عِنْدَ الْبَيْتِ بَيْنَ النَّائِمِ وَالْيَقْظَانِ، وَذَكَرَ بَيْنَ الرَّجُلَيْنِ، فَأُتِيتُ بِطَسْتٍ مِنْ ذَهَبٍ مُلِيءَ حِكْمَةً وَإِيمَانًا، فَشُقَّ مِنَ النَّحْرِ إِلَى مَرَاقِّ الْبَطْنِ، ثُمَّ غُسِلَ الْبَطْنُ بِمَاءِ زَمْزَمَ، ثُمَّ مُلِيءَ حِكْمَةً وَإِيمَانًا، وَأُتِيتُ بِدَابَّةٍ أَبْيَضَ دُونَ الْبَغْلِ وَفَوْقَ الْحِمَارِ، الْبُرَاقُ، فَانْطَلَقْتُ مَعَ جِبْرِيلَ حَتَّى أَتَيْنَا السَّمَاءَ الدُّنْيَا، قِيلَ مَنْ هَذَا قَالَ: جِبْرِيلُ؛ قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قَالَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ: نَعَمْ؛ قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ؛ فَأَتَيْتُ عَلَى آدَمَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنِ ابْنٍ وَنَبِيٍّ.
فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الثَّانِيَةَ قِيلَ: مَنْ هَذَا قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قَالَ: مَحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قِيلَ: أُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ؛ فَأَتَيْتُ عَلَى عِيسَى وَيَحْيَى فَقَالاَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.
فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الثَّالِثَةَ قِيلَ: مَنْ هَذَا قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ، فَأَتَيْتُ يُوسُفَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، قَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.
فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الرَّابِعَةَ، قِيلَ: مَنْ هذَا قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قِيلَ: مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلِيْهِ قِيلَ: نَعَمْ، قِيلَ: مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَأَتَيْتُ عَلَى إِدْرِيسَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ مَرْحَبًا مِن أَخٍ وَنَبِيٍّ.
فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ الْخَامِسَةَ، قِيلَ: مَنْ هذَا قَالَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ قَالَ: نَعَمْ، قِيلَ مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَأَتَيْنَا عَلَى هَارُونَ، فَسَلَّمتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ.
فَأَتَيْنا عَلَى السَّمَاءِ السَّادِسَةِ، قِيلَ: مَنْ هَذَا قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قَالَ: مُحَمَّدٌ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَأَتَيْتُ عَلَى مُوسَى فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنْ أَخٍ وَنَبِيٍّ، فَلَمَّا جَاوَزْتُ بَكَى، فَقِيلَ: مَا أَبْكَاكَ فَقَالَ: يَا رَبِّ هَذَا الْغُلاَمُ الَّذِي بُعِثَ بَعْدِي يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مِنْ أُمَّتِهِ أَفْضَلُ مِمَّا يَدْخُلُ مِنْ أُمَّتِي.
فَأَتَيْنَا السَّمَاءَ السَّابِعَةَ، قِيلَ: مَنْ هذَا قِيلَ: جِبْرِيلُ، قِيلَ: مَنْ مَعَكَ قِيلَ: مُحَمَّدٌ، قِيلَ: وَقَدْ أُرْسِلَ إِلَيْهِ مَرْحَبًا بِهِ وَلَنِعْمَ الْمَجِيءُ جَاءَ فَأَتَيْتُ عَلَى إِبْرَاهِيمَ فَسَلَّمْتُ عَلَيْهِ، فَقَالَ: مَرْحَبًا بِكَ مِنِ ابْنٍ وَنَبِيٍّ فَرُفِعَ لِيَ الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ، فَسَأَلْتُ جِبْرِيلَ، فَقَالَ: هَذَا الْبَيْتُ الْمَعْمُورُ، يَصَلِّي فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ، إِذَا خَرَجُوا لَمْ يَعُودُوا إِلَيْهِ آخِرَ مَا عَلَيْهِمْ وَرُفِعَتْ لِي سِدْرَةُ الْمُنْتَهَى، فَإِذَا نَبِقُهَا كَأَنَّهُ قِلاَلُ هَجَرٍ وَوَرَقُهَا كَأَنَّهُ آذَانُ الْفُيُولِ، فِي أَصْلِهَا أَرْبَعَةُ أَنْهَارٍ، نَهْرَانِ بَاطِنَانِ وَنَهْرَانِ ظَاهِرَانِ، فَسَأَلْتُ جِبْرِيلَ، فَقَالَ: أَمَّا الْبَاطِنَانِ فَفِي الْجَنَّةِ، وَأَمَّا الظَّاهِرَانِ فَالنِّيلُ وَالْفُرَاتُ.
ثُمَّ فُرِضَتْ عَلَيَّ خَمْسُونَ صَلاَةً، فَأَقْبَلْتُ حَتَّى جِئْتُ مُوسَى، فَقَالَ: مَا صَنَعْتَ قُلْتُ: فُرِضَتْ عَلَيَّ خَمْسُونَ صَلاَةً، قَالَ أَنَا أَعْلَمُ بِالنَّاسِ مِنْكَ، عَالَجْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَشَدَّ الْمُعَالَجَةِ، وَإِنَّ أُمَّتَكَ لاَ تُطِيقُ، فَارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَسَلْهُ، فَرَجَعْتُ فَسَأَلْتُهُ، فَجَعَلَهَا أَربَعِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، ثُمَّ ثَلاَثِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، فَجَعَلَ عِشْرِينَ، ثُمَّ مِثْلَهُ، فَجَعَلَ عَشْرًا، فَأَتَيْتُ مُوسَى فَقَالَ مِثْلَهُ، فَجَعَلَهَا خَمْسًا، فَأَتَيْتُ مُوسَى، فَقَالَ: مَا صَنَعْتَ قُلْتُ: جَعَلَهَا خَمْسًا، فَقَالَ مِثْلَهُ، قُلْتُ: سَلَّمْتُ بِخَيْرٍ، فَنُودِيَ إِنِّي قَدْ أَمْضَيْتُ فَرِيضَتِي وَخَفَّفْتُ عَنْ عِبَادِي وَأَجْزِي الْحَسَنَةَ عَشْرًا.
أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 6 باب ذكر الملائكة.

103. Молик ибн Соъсоа[5] розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Мен Каъбада, уйқу ва уйғоқлик (ҳолати) ўртасида (ётган) эдим. – Шу ерда икки киши ўртасида ётганларини зикр қилдилар. – Шунда иймон ва ҳикматга тўлдирилган, олтиндан бўлган тоғора келтирилди. Бўғзимдан қорнимнинг пастигача (киндиккача) ёрилди. Кейин Замзам суви билан ювилиб, ҳикмат ва иймон билан тўлдирилди (ва тикиб қўйилди). Ундан кейин (миниш учун) хачирдан пастроқ, эшакдан баландроқ бўлган бир ҳайвон – Буроқ келтирилди. Жибрил билан жўнаб кетдим. Дунё осмонига чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», деди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад», деди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – дейилди. (Жибрил) «Ҳа», деди. «Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Одамнинг олдидан ўтиб, унга салом бердим. «Марҳабо, эй ўғил ва пайғамбар», деди.

Кейин иккинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», деди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам», деди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – дейилди. «Ҳа», деди. «Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Исо ва Яҳёнинг олдидан ўтдим. У иккиси: «Марҳабо, эй биродар ва пайғамбар», дейишди.

Учинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», дейилди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – дейилди. «Ҳа», деди. «Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Юсуфнинг олдидан ўтиб, унга салом бердим. «Марҳабо, эй биродар ва пайғамбар», деди.

Тўртинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», деди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам», дейилди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – дейилди. «Ҳа», деди. «Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Идриснинг олдидан ўтиб, унга салом бердим. «Марҳабо, эй биродар ва пайғамбар», деди.

Бешинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», деди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад», деди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими?» – дейилди. (Жибрил) «Ҳа», деди. «Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Ҳоруннинг олдидан ўтдик, унга салом бердим. «Марҳабо, эй биродар ва пайғамбар», деди.

Олтинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», дейилди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи ва саллам», дейилди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими? Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Мусонинг олдига бориб, унга салом бердим. «Марҳабо, эй биродар ва пайғамбар», деди. Ёнидан ўтиб кетганимдан кейин йиғлади. (Унга) «Сени нима йиғлатди?» – дейилди. У: «Эй Раббим, мендан кейин жўнатилган бу йигитнинг умматидан Жаннатга кирадиганлар менинг умматимдан унга кирадиганлардан афзал бўлади», деди.[6]

Еттинчи осмонга чиқдик. «Ким бу?» – деб сўралди. «Жибрилман», дейилди. «Ёнингда ким бор?» – дейилди. «Муҳаммад», дейилди. «Унга (осмонга чиқиш учун буйруқ) жўнатилдими? Марҳабо, қандай ҳам яхши келиш (келувчи) бўлди!» – дейилди. Иброҳимнинг олдига бориб, унга салом бердим. «Марҳабо, эй ўғил ва пайғамбар», деди. Кейин менга Байтул-Маъмур кўрсатилди. Жибрилдан (у нималиги ҳақида) сўрадим. У: «Бу – Байтул-Маъмур. Унда ҳар куни етмиш минг фаришта намоз ўқийди. (Намоз ўқиб бўлиб) ташқарига чиқишгач, унга Қиёматгача бошқа қайтишмайди», деб айтди. Яна менга Сидротул-мунтаҳо[7] (дарахти) кўрсатилди. Унинг меваси Ҳажарнинг кўзалари[8] каби (йирик-йирик), барги эса филларнинг қулоғига ўхшайди. Унинг остида тўртта дарё бор: иккитаси ботинда (кўзга кўринмас), иккитаси зоҳирий (кўриниб туради). Жибрилдан (улар ҳақида) сўрадим. «Икки ботиндагиси Жаннат ичида, икки зоҳирдагиси Нил ва Фуротдир», деди.

Кейин менга эллик (вақт) намоз фарз қилинди. Ортга қайтиб, Мусонинг олдигача келдим. У: «Нима қилдинг?» – деб сўради. «Менга эллик (вақт) намоз фарз қилинди», дедим. У: «Мен одамларни сендан яхшироқ биламан: Бани Исроилни жуда қаттиқ муолажа қилдим (уларни тўғрилашга ҳаракат қилдим). Аниқки, умматинг бунга тоқат қила олмайди. Раббингнинг олдига қайтиб, ундан енгил қилишини сўра», деди. Қайтиб, Ундан енгиллаштиришини сўрадим. Уларни (намозлар сонини) қирқта қилди. Сўнг яна шундай (гап бўлиб, ортга қайтдим). Кейин ўттизта (намозни фарз) қилди. Сўнг яна шундай (гап бўлиб, ортга қайтдим). Кейин йигирмата (намозни фарз) қилди. Сўнг яна шундай (гап бўлиб, ортга қайтдим). Кейин ўнта (намозни фарз) қилди. Яна Мусонинг олдига келдим, у ўша гапни қайтарди. (Аллоҳ фарз қилинган намозлар сонини) бешта қилди. Мусонинг олдига келгандим, «Нима қилдинг?» – деб сўради. «Бешта (намозни фарз) қилди», дедим. У яна ўша гапни айтди. Мен: «(Беш вақт намоз фарзлигига) рози бўлдим», дедим. Шунда: «Дарҳақиқат, мен фарзимни тўлиқ қилдим. Бандаларимга (амалларни) енгиллаштирдим. Бир яхшиликка ўнта мукофот бераман», деб нидо қилинди».

Бухорий (3207), Муслим (164/305).

104 - حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: رَأَيْتُ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِي؛ مُوسَى، رَجُلاً آدَمَ طُوَالاً جَعْدًا كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ؛ وَرَأَيْتُ عَيسَى رَجُلاً مَرْبُوعًا، مَرْبُوعَ الْخَلْقِ إِلَى الْحُمْرَةِ وَالْبَيَاضِ، سَبِطَ الرَّأْسِ، وَرَأَيْتُ مَالِكًا خَازِنَ النَّارِ، وَالدَّجَّالَ فِي آيَاتٍ أَرَاهُنَّ اللهُ إِيَّاهُ، فَلاَ تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقَائِهِ.
أخرجه البخاري في: 59 كتاب بدء الخلق: 7 باب إذا قال أحدكم آمين والملائكة في السماء.

104. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам шундай дедилар: «Мен тунда сайр қилдирилган кечада Мусони кўрдим: қорачадан келган, бўйи узун, сочлари жингалак бўлиб, Шануа (қабиласи)дан бўлган кишиларга ўхшар экан. Исони ҳам кўрдим: ўрта бўйли, танасининг ранги қизиллик ва оқлик ўртасида, сочлари силлиқ киши экан. Яна дўзах қўриқчиси Моликни ва Дажжолни Аллоҳ унга (Расулуллоҳнинг ўзларига) белгилари (аломатлари) билан кўрсатганидек кўрдим:

«فَلاَ تَكُنْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقَائِهِ»

»Бас, сиз унга рўпара келишдан (у билан учрашишдан) шубҳада бўлманг».[9] («Сажда» сураси, 23-оят).

Бухорий (3239), Муслим (165/308).

105 - حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ، عَنْ مُجَاهِدٍ قَالَ كُنَّا عِنْدَ ابْنِ عَبَّاسٍ، فَذَكَرُوا الدَّجَّالَ أَنَّهُ قَالَ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: لَمْ أَسْمَعْهُ وَلَكِنَّهُ قَالَ أَمَّا مُوسَى كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِ إِذِ انْحَدَرَ فِي الْوَادِي يُلَبِّي.
أخرجه البخاري في: 25 كتاب الحج: 30 باب التلبية إذا انحدر في الوادي.

105. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси. Мужоҳид айтади: «Абдуллоҳ ибн Аббоснинг олдида эдик. (Ўша ерда бўлганлар) Дажжолнинг икки кўзи орасига (пешонасига) «кофир» деб ёзилгани ҳақида айтишди. Шунда Ибн Аббос: «Буни эшитмаганман. Лекин у киши (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам): «Аммо Мусонинг водийга[10] талбия айтиб тушиб келаётганига қараб тургандекман», дегандилар», деди».

Бухорий (1555), Муслим (166/311).

106 - حَدِيثُ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِهِ رَأَيْتُ مُوسَى وَإِذَا رَجُلٌ ضَرْبٌ رَجِلٌ كَأَنَّهُ مِنْ رِجَالِ شَنُوءَةَ، وَرَأَيْتُ عِيسَى فَإِذَا هُوَ رَجُلٌ رَبْعَةٌ أَحْمَرُ، كَأَنَّمَا خَرَجَ مِنْ دِيمَاسٍ، وَأَنَا أَشْبَهُ وَلَدِ إِبْرَاهيمَ بِهِ، ثُمَّ أُتِيتُ بِإِنَاءَيْنِ فِي أَحَدِهِمَا لَبَنٌ، وَفِي الْآخَرِ خَمْرٌ، فَقَالَ اشْرَبْ أَيَّهُمَا شِئْتَ، فَأَخَذْتُ اللَّبَنَ فَشَرِبْتُهُ، فَقِيلَ أَخَذْتَ الْفِطْرَةَ، أَمَا إِنَّكَ لَوْ أَخَذْتَ الْخَمْرَ غَوَتْ أُمَّتُكَ.
أخرجه البخاري في: 60 كتاب الأنبياء: 24 باب قول الله تعالى: (وهل أتاك حديث موسى) (وكلم الله موسى تكليما).

106. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Мен тунда сайр қилдирилган кечада Мусони кўрдим: у озғин, сочи жингалакка мойил киши бўлиб, Шануа (қабиласи)даги одамларга ўхшар экан. Исони ҳам кўрдим: ўрта бўйли, ранги қизил киши бўлиб, (чиройли кўриниши ва юзидан сув томиб тургани сабабли ҳозиргина) ҳаммомдан чиққанга ўхшар эди. Мен Иброҳимнинг унга энг ўхшаш фарзандиман. Кейин менга (ичиш учун) икки идиш келтирилди: уларнинг бирида сут, иккинчисида шароб (маст қилувчи ичимлик) бор эди. (Жибрил) «Улардан истаганингни ич», деди. Сутни олиб ичдим. Шунда: «Фитратни (Ислом ва тўғриликни) танладинг. Аммо шаробни олганингда умматинг адашиб кетарди», дейилди».

Бухорий (3394), Муслим (168/313).

(73) بَابٌ فِي ذِكْرِ الْمَسِيحِ بْنِ مَرْيَمَ وَالْمَسِيحِ الدَّجَّالِ

107 - حَدِيثُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ: ذَكَرَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا بَيْنَ ظَهْرَي النَّاسِ الْمَسِيحَ الدَّجَّالَ، فَقَالَ: إِنَّ اللهَ لَيْسَ بِأَعْوَرَ، أَلاَ إِنَّ الْمَسِيحَ الدَّجَّالَ أَعْوَرُ الْعَيْنِ الْيُمْنَى كَأَنَّ عَيْنَهُ عِنَبَةٌ طَافِيَةٌ.
أخرجه البخاري في: 60 كتاب الأنبياء: 48 باب (واذكر في الكتاب مريم).

73-боб. Масиҳ (Исо) ибн Марям алайҳиссалом ва Масиҳ Дажжол зикри

107. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир куни одамлар ўртасида Масиҳ Дажжолни зикр қилиб айтдилар: «Дарҳақиқат, Аллоҳ ғилай (бир кўзи нобуд бўлган) эмасдир. Огоҳ бўлинглар, Масиҳ Дажжолнинг ўнг кўзи ғилайдир.[11] Унинг кўзи худди (шингилидаги бошқа доналардан юқорига) туртиб чиқиб турган узум донаси кабидир (кўзи косасидан бўртиб чиқиб туради)».[12]

Бухорий (3439), Муслим (169/315).

108 - حَدِيثُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَرَانِي اللَّيْلَةَ عِنْدَ الْكَعْبَةِ فِي الْمَنَامِ، فَإِذَا رَجُلٌ آدَمُ كَأَحْسَنِ مَا يُرَى مِنْ أُدْمِ الرِّجَالِ، تَضْرِبُ لِمَّتُهُ بَيْنَ مَنْكِبَيْهِ، رَجِلُ الشَّعَر، يَقْطُرُ رَأْسُهُ مَاءً، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلَيْنِ وَهُوَ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هَذَا فَقَالَوا: هذَا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ، ثُمَّ رَأَيْتُ رَجُلاً وَرَاءَهُ جَعْدًا قَطِطًا، أَعْوَرَ الْعَيْنِ الْيُمْنَى، كَأَشْبَهِ مَنْ رَأَيْتُ بِابْنِ قَطَنٍ، وَاضِعًا يَدَيْهِ عَلَى مَنْكِبَيْ رَجُلٍ يَطُوفُ بِالْبَيْتِ، فَقُلْتُ: مَنْ هذَا فَقَالُوا الْمَسِيحُ الدَّجَّالُ.
أخرجه البخاري في: 60 كتاب الأنبياء: 48 باب (واذكر في الكتاب مريم).

108. Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Бу кеча Каъбада олдида эканимда туш кўрдим: қорачадан келган, буғдойранг кишилар орасидаги энг чиройли бир одам (юрибди), сочи икки екласигача тушиб турибди, силлиқ таралган, бошидан сув томяпти. Икки қўлини (ёнидаги) икки кишининг елкасига қўйиб, Байтни (Каъбани) тавоф қиляпти. «Ким бу?»- деб сўрадим. «Бу Масиҳ ибн Марям», дейишди. Кейин унинг орқасида сочлари жингалак, фатила-фатила бўлиб ётган, ўнг кўзи ғилай, мен кўрганлар орасидан (жоҳилият пайтида ўлган Абдулуззо) Ибн Қотонга ўхшаб кетадиган кишини кўрдим. Икки қўлини (ёнидаги) кишининг икки елкасига қўйиб, Байтни тавоф қиляпти. «Бу ким?» – деб сўрагандим, «Масиҳ Дажжол», дейишди».[13]

Бухорий (3440), Муслим (169/315).

109 - حَدِيثُ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ الله أنَّهُ سَمِعَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: لَمَّا كَذَّبَتْنِي قُرَيْشٌ قُمْتُ فِي الْحِجْرِ فَجَلاَ الله لِي بَيْتَ الْمَقْدِسِ، فَطَفِقْتُ أُخْبِرُهُمْ عَنْ آيَاتِهِ وَأَنَا أَنْظُرُ إِلَيْهِ.
أخرجه البخاري في: 63 كتاب مناقب الأنصار: 41 باب حديث الإسراء وقول الله تعالى (سبحان الذي أسرى بعبده ليلا).

109. Жобир ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳумонинг ҳадиси. У киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай деяётганларини эшитган экан: «Қурайш мени (Исро ма Меърож масаласида) ёлғончига чиқарганида Ҳижрда (Каъбанинг ён томонида) турар эдим. Шунда Аллоҳ менга Байтул-Мақдисни (Масжидул Ақсони) кўрсатди. Унга қараб туриб, уларга белгилари ҳақида хабар бера бошладим».[14]

Бухорий (3886), Муслим (170/317).



[1] Бу “мудрож” – “ҳадис матнига санаддаги ровийлардан бири томонидан қўшилган жумла” бўлиб, “таҳаннус” сўзининг маъносини изоҳлаш учун айтилган. Ушбу жумлани ровийлардан Ибн Шиҳоб Аз-Зуҳрий қўшган. (У ҳадисни Урва ибн Зубайрдан, у эса Оиша онамиздан ривоят қилган).

[2]Таржимадаги қисқа изоҳларда Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалонийнинг “Фатҳул-Борий” асаридан фойдаланилган: Ваҳий тушиш бошланиши китоби. “Бизга Яҳё ибн Букайр ривоят қилган ҳадис” боби, 3-ҳадис шарҳи.

[3]“Одамлар اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ – (Эй Муҳаммад, барча мавжудотни) яратган зот бўлмиш Роббингиз номи билан ўқинг!” – оятини айтишяпти” – Яҳё ибн Касир унга ким шундай деганини айтмади. Эҳтимол Урва ибн Зубайрнинг (Оиша онамиздан қилган) ривоятини назарда тутгандир. Шунингдек, Абу Салама ҳам унга ким бундай деганини айтмади. Балки у ҳам Оиша онамизнинг (юқорида, бундан олдинроқ) Урва орқали ривоят қилинган ҳадисини назарда тутган бўлиши мумкин. Ўша ерда келдики, Зуҳрий Абу Саламадан, у Жобирдан ривоят қилган ҳадисдаги “Илк нозил бўлган нарса Муддассир сураси” деган лафз ваҳий тўхтаб қолгандан кейинги ҳолатга тегишли. (Яъни, ваҳий қайта туша бошлаганида биринчи бўлиб “Муддассир” сурасининг бошидаги оятлар нозил бўлган.) Ёки бу ерда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга одамларни огоҳланириш буйруғи биринчи марта берилгани кўзда тутилган. Хуллас, бу гап Қуръоннинг биринчи марта нозил бўлгани ҳақида эмас.

Демак, ким “Биринчи нозил бўлган оят “Иқроъ” деса, у Қуръоннинг мутлақ биринчи марта тушишини айтаётган; ким “Муддассир” сурасининг боши” деса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга илк марта динни одамларга етказиш буйруғи берилганини айтаётган бўлади.

Кирмоний айтади: “Жобирнинг “Биринчи нозил бўлган оят «يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» «Эй (либосларига) бурканиб олган зот», дегани ўзининг ижтиҳодидан келиб чиққан. Лекин ўзи буни ривоят қилмаган. Бу масаладаги саҳиҳ гап эса Оиша розияллоҳу анҳонинг ҳадисида келган”.

Яна бир эҳтимол бор: “Муддассир” сурасининг бошидаги оятлар муайян сабаб туфайли илк нозил бўлган оятлардир. Яъни, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам қўрқиб кетиб, ўзларини кўрпага ўраб қўйишга буюрганларидан кейин шу оятлар тушганди. “Иқроъ” сурасининг боши эса ҳеч қандай сабабсиз, илк марта нозил бўлган оятлардир”.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Қуръон тафсири китоби. “Муддассир сураси” боби, 4924-ҳадис шарҳи.

“Биринчи нозил бўлган оят «يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» «Эй (либосларига) бурканиб олган зот» деган сўз заиф, балки ботил ҳамдир. Мутлақ тўғри гап эса, «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ» »(Эй Муҳаммад соллалоҳу алайҳи ва саллам, барча мавжудотни) яратган зот бўлмиш Раббингиз номи билан ўқинг!»нинг илк нозил бўлган оятлигидир. Бу Оиша розияллоҳу анҳонинг (юқорида ўтган) ҳадисида очиқ айтилган. «يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» «Эй (либосларига) бурканиб олган зот» эса орада бир муддат ваҳий тўхтаб қолганидан кейин тушган. Бу ҳақида Зуҳрий Абу Саламадан, у Жобирдан ривоят қилган ҳадисда аниқ-тиниқ айтилган: “У зот соллаллоҳу алайҳи ва саллам ваҳий тўхтаб қолгани ҳақида айтиб, шундай дедилар: “Бир куни (йўлда) кетаётиб, тўсатдан осмондан бир овоз эшитдим. Нигоҳимни юқорига кўтарсам, Ҳирода олдимга келган фаришта осмон ва ер ўртасидаги бир курсида ўтирибди. Ундан даҳшатга тушдим. (Тезда) ортимга қайтиб, “Мени ўраб қўйинглар. Мени ўраб қўйинглар”, дедим. Шунда Аллоҳ таоло:

«يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنذِرْ. وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ. وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ. وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ»

“Эй (либосларига) бурканиб олган зот! Туринг-да, (инсонларни охират азобидан) огоҳлантиринг! Ёлғиз Роббингизни улуғланг! Либосларингизни пок тутинг! Бутлардан йироқ бўлинг!” (“Муддассир”, 1-5) оятларини нозил қилди. Кейин ваҳий (тушиши) кўпайиб, бир-бирига уланиб кетди”. Бухорий (4), Муслим (161/296).

Демак, илк нозил бўлган оят «اقْرَأْ» «Ўқинг!» , ваҳий тўхтаб қолганидан кейин биринчи тушган оят эса «يَأَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» «Эй (либосларига) бурканиб олган зот»дир. Аммо баъзи муфассирларнинг “Қуръондан биринчи нозил бўлгани “Фотиҳа” сурасидир”, деган гаплари очиқ ботил бўлиб, эслаб ўтишга ҳам арзимайди. Валлоҳу Аълам”.

Имом Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Ан-Нававий. “Ал-Минҳож шарҳи саҳиҳи Муслим ибн Ҳажжож”. Иймон китоби. “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга ваҳий туша бошлаши” боби, 161/298-ҳадис шарҳи.

[4]Таржимадаги қисқа изоҳларда Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалонийнинг “Фатҳул-Борий” асаридан фойдаланилган: Намоз китоби. “Исрода намоз қандай фарз бўлди?” боби, 349-ҳадис шарҳи.

[5]Молик ибн Соъсоа ибн Ваҳб ибн Адий ибн Молик Ал-Ансорий розияллоҳу анҳу – Мадинадаги Бани Нажжор қабиласидан, Имом Бухорий ва бошқа муҳаддислар ўз китобларида ундан мана шу ҳадисдан бошқа бирон ҳадис ривоят қилмаган. Молик ибн Соъсоадан Анас ибн Моликдан бошқа ҳеч бир ровий ҳадис ривоят қилмаган.



[6]“Олимлар буни шундай изоҳлашган: “Мусонинг йиғлаши ҳасад туфайли бўлмаган. Аллоҳ сақласин! У оламда ҳасад оддий мўминларнинг қалбидан суғуриб олинади, шундай экан, Аллоҳ танлаб олган пайғамбарларда ҳасад қандай бўлсин? Аксинча, унинг йиғиси даражаси кўтарилишига сабаб бўладиган катта бир ажрдан маҳрум бўлгани учун эди. Боиси, уммати – Бани Исроил ўзининг ажр-савобларини камайтирадиган кўплаб маъсиятларга қўл урган, пайғамбарига қарши чиқиши билан танилган эди. Ҳар бир пайғамбарга ўзига эргашган кишиларга берилган миқдордаги ажр берилади. Умматидан Мусо алайҳиссаломга эргашганлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга ўз умматларидан эргашганлар сонидан кам бўлган.

Айни пайтда Мусо алайҳиссалом Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақида “Бу йигит” деб айтганида у кишининг қадрини ерга урмади, балки Аллоҳнинг қудрати, карами кенглигига ишора қилди – Аллоҳ Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламга шу ёшида берган нарсаларни у кишидан олдин ўтган, ёши улуғ пайғамбарларнинг биронтасига бермаган эди”.

[7]“Имом Нававий айтади: “Бу дарахт Сидротул-мунтаҳо (сўнгги сидр) деб номланганининг сабаби фаришталарнинг илми шу ерга келиб тўхташидир. Ундан уёғига фақат Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламгина ўтганлар.

У шундай дарахтки, инсонларга жўнатилган ҳар қандай пайғамбар ва Аллоҳга яқин бўлган ҳар қандай фариштанинг илми ўша дарахт олдида тўхтайди. Ундан кейин ғайб – Аллоҳдан ёки Ўзи билдирган кишилардан бошқа ҳеч ким уёғида нима борлигини билмайди. Яна: “Шаҳидларнинг руҳлари ўша ерга бориб тўхтайди”, деган гаплар ҳам бор”.

[8]“Ҳажарнинг кўзалари каби” – Хаттобий айтади: “Ҳажар Мадинага яқин қишлоқдир. Унинг кўзалари қандай бўлишини Мадина аҳли яхши билган. Шунинг учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Сидротул-мунтаҳо меваларининг йириклигини тасвирлашда улар билган нарсани мисол қилганлар”.

Ҳадисдаги барча изоҳлар манбаси: Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Ансорларнинг маноқиби (обрў-фазилатлари) китоби. “Меърож” боби, 3887-ҳадис шарҳи.

[9]“Ушбу оятни Қатода шундай, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исро кечасида Мусо алайҳиссалом билан учрашишларига далолат қилади, деб тафсир қилган”. Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир Ат-Табарий. “Тафсири Табарий”. “Сажда” сураси, 23-оят тафсири.

[10]Бу Азрақ водийси бўлиб, Амаж қишлоғининг орқасидадир. Бу водий ва Макка ўртасида бир мил (1,6 км) масофа бор.

Ҳофиз Ибн Ҳажар Ал-Асқалоний. “Фатҳул-Борий”. Ҳаж китоби. “Водийга тушганда талбия айтиш” боби, 1555-ҳадис шарҳи.

[11]“Дарҳақиқат, Аллоҳ ғилай (бир кўзи нобуд бўлган) эмасдир. Огоҳ бўлинглар, Масиҳ Дажжолнинг ўнг кўзи ғилайдир” – маъноси: “Аниқки, Аллоҳ таоло ҳар қандай айбу-нуқсондан пок, Дажжол эса У яратган бир ноқис махлуқдир. Шундай экан, буни билишинглар ва бошқаларга ҳам ўргатишинглар лозим. Токи, Дажжолнинг ҳийлаю фитналарини кўрган одамлар унга эргашиб кетмасин. Валлоҳу Аълам”.

Имом Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Ан-Нававий. “Ал-Минҳож шарҳи саҳиҳи Муслим бин Ҳажжож”. Иймон китоби. “Масиҳ (Исо) ибн Марям алайҳиссалом ва Масиҳ Дажжол зикри” боби, 169/315-ҳадис шарҳи.

[12] “Масиҳ” сўзининг маъноси ҳақида олимлар элликдан ортиқ таърифни зикр қилиб шундай дейишган: “Бу сўз ростгўйга ҳам, адаштирувчи каззобга ҳам ишлатилади.

Масиҳ Ийсо ибн Марям ростгўй, ҳидоят масиҳи, кўр ва песларни даволайди, Аллоҳнинг изни билан ўликларни тирилтиради.

Масиҳ Дажжол эса адаштирувчи каззоб, залолат масиҳидир; ўзига берилган ёмғир ёғдириш, ердан ўсимлик ундириш каби баъзи ғайритабиий ишлар билан одамларни фитналайди.

Демак, Аллоҳ икки масиҳни яратган ва уларнинг бири иккинчисига зиддир”.

Дажжолнинг Масиҳ деб номланиши ҳақида “Икки кўзидан бири юмилган, кўрмайди”, дейишган. Бунинг далили Анас ибн Моликдан ривоят қилинган ҳадис: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Дажжолнинг бир кўзи юмуқ (кўрмайди), икки кўзи ўртасига эса “кофир” деб ёзилган”, дедилар”. Муслим (2934/7261).

“Дажжол” – “аралаштириш”, “чалкаштириш” демакдир. Араблар бир нарсани бўяб-бежаб кўрсатиш, алдашга нисбатан دَجَلَ – “дажала” сўзини ишлатади. Дажжол – “ёлғончи кўзбойлоғич” маъносини беради. Чунки у кўп ёлғон гапиради, одамларга воқеъликни ўзгартириб кўрсатади. “Дажжол” сўзи бир кўзи ғилай, юмуқ каззобга берилган исм бўлди. Дажжолнинг шундай номланишига сабаб у ўзининг кофирлигини алдов билан одамлардан беркитади, уларнинг кўзига ҳолатларни ўзгартириб кўрсатади.

Шайх Муҳаммад Солиҳ Ал-Мунажжид.

https://islamqa.info/ar/8806

[13]“Қози Иёз айтади: “Исо Каъбани тавоф қилаётганини Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ҳақиқатда (уйғоқлик ҳолатларида) кўрган бўлсалар, бу унинг тирик, вафот этмаганлигига далолат қилади. Агар Абдуллоҳ ибн Умар юқорида айтганидек бу тушда содир бўлган бўлса, унда туш рўёбга чиқиши тушунилади.

Дажжол Байтни тавоф қилишини шундай тушуниш лозим: (Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам унинг сифатларини билиб олишлари учун) бу тушда бўлган. Чунки саҳиҳ ҳадисларда Дажжол Макка ва Мадинага кира олмаслиги ҳақида айтилган. Баъзилар: “Унга Макка ва Мадинага кириш йўли ёпилиши фитна қилишни бошлаганидан кейин бўлади, дейишган. Валлоҳу Аълам”.

Имом Абу Закариё Яҳё ибн Шараф Ан-Нававий. “Ал-Минҳож шарҳи саҳиҳи Муслим бин Ҳажжож”. Иймон китоби. “Масиҳ (Исо) ибн Марям алайҳиссалом ва Масиҳ Дажжол зикри” боби, 169/315-ҳадис шарҳи.

[14]Бу ҳадисни Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ривоят қилган бошқа бир ҳадис шарҳлаб беради: “Мен (Исро ҳақида сўзлаб) Ҳижрда (турган) эдим. Қурайш тунда сайр қилганим (тафсилотларини), Байтул-Мақдисдаги мен эслаб қолмаган нарсалар ҳақида сўради. Қаттиқ ғамга тушдим: ҳали бунчалик ғам чекмаган эдим. Шунда Аллоҳ (Байтул-Мақдисга) қарашим учун уни менга (бевосита) кўрсатди. Улар нима ҳақида сўрашса, ўша нарсанинг хабарини бердим…” Муслим (172/319).