Ислом Нури

 

Жума насихатлари 

 

(давоми)

РИЁГА ИНТИЛИШНИ ДАВОЛАШ

Хар кандай касалликнинг даволаш йўллари бор. Буни баъзилар билади, баъзилар эса билмайди. Риёга интилиш каби ихлосга зид касалликлар учун хам турли муолажалар мавжуддир. Бундай муолажалар каторига куйидагиларни киритиш мумкин:

1. Хар бир мукаллаф мусулмон шуни яхши англаб етмоги керакки, у Аллохга нисбатан факат кулдир, ундан ўзга эмас. Кул хўжайинига хизмат килгани учун товон-бадал ёки хак олишга хеч кандай хукукка эга эмас. Чунки у хўжайинига ўзининг холати сабабидан хизмат килиши лозимдир. Хизмати учун олиши мумкин бўлган хак ёки мукофот товон-бадал эмас, балки хўжайини томонидан бўлган илтифот ва мурувват хисобланади.

2. Аллох унга мархамат ва ёрдам бераётганини, у бирон нарсани ўзича эмас, балки Аллохнинг тавфики-ёрдами ила кила олишини, унинг амаллари ўзининг хохиш-истакларига эмас, балки Аллохнинг хохишига боглик эканини тушуниб етиш. Зеро, хар бир неъмат Аллох Субханаху ва Таъолонинг мархаматидан ўзга нарса эмас.

3. Ўзининг шахсий камчилик ва хатоларини ўрганиш, кайси иш ўзидан ва кайсиниси шайтон томонидан содир бўлаётганини тушунишга харакат килиш. Чунки шайтон кўли тегмаган иш жуда кам. Шайтон хатто арзимас саналган ишларга хам аралашади. Оиша разияллоху анхо айтадилар: Мен Расуллуллох соллаллоху алайхи ва салламдан намоз вактида  бурилиш (аланглаш) хакида сўрадим, шунда у зот: "Бу шайтоннинг банда намозидан ўгирлайдиган ўлжасидир",- деб айтдилар.

Гап бу ерда жасаднинг бурилиши хакида кетаяпти. Энди калбнинг Аллохдан ўзгага юзланиши хакида нима дейиш мумкин?!.[1]

4. Аллох камолотга ва калбни поклашга буюрганини хамда амалларни бошкаларга риё килаётган кимса Аллохнинг ёрдами ва иноятидан махрум бўлишини нафсга эслатиш.

5. Риё сабабли амаллар савоби — улар канчалик катта бўлмасин — ювилиб кетишини ва агар амал фарзлардан бўлса, бунга кўшимча тарзда улкан гунох ёзилишини эслаш.

Риё килувчининг риёси «масжиди зирорни» ташландик, харобага айлантирди. Мухлиснинг ихлоси эса соч-соколи тўзиган, жулдур кийинган кимсанинг кадр-мартабасини оширди, дуо килса дархол кабул бўладиган килиб кўйди.

(Масжиди зирор - мунофиклар томонидан мусулмонларни фитнага солиш учун махсус курилган, хамда Аллох Таъоло томонидан бузиб ташлашга буюрилган зарарли масжиддир).

6. Калб риёга интилаётганини кўрганида, Аллохнинг газаби келишидан кўркиб туриш.

7. Нафл ибодатларни иложи борича махфий килишга интилиш, масалан уларни кечалари килиш, садакани хеч ким билмайдиган даражада бериш, Аллохдан кўркиб йиглашни якка ўзи колганда, хеч ким пайкамайдиган пайтда килиш.

Ал-Хурайбий айтадилар: "Сахобалар солих амалларини одамлар тугул, хатто аёли хам билмайдиган даражада махфий килишни афзал санашар эди".

8. Ўлим ва унинг огир лахзаларини, кабр ва унинг дахшатини, хатто ёш болаларни хам каритиб юборадиган Охират кунини эсга олиш.

9. Риёга интилишнинг махфий томонларини ва бу интилиш инсон калбида кандай шаклланишини билишга харакат килиш.

10. Риё килиш бу дунё-ю, у дунёда кандай окибатларга олиб келишини тушуниш.

Аллохнинг бандаси шуни яхши тушуниши керакки, агар барча одамлар унга бирон манфаат етказиш учун тўплансалар, у учун бирон манфаат етказа олмайдилар, факат Аллох ёзиб кўйган нарсанигина етказа оладилар. Зеро, фойда ва зарар факат Рахмоннинг хохиши ва кўлидадир.

Салафлардан бири айтадилар: "Калбдан риёга ундайдиган хар кандай нарсани чикариб ташлаш учун калбинг билан кураш, одамлар сенинг назарингда гўё жонивор ёки ёш бола сифатида намоён бўлсинлар, зеро, сен ибодат билан машгул бўлганингда, у ерда жонивор ёки ёш боланинг бор ёки йўклиги, уларнинг буни билиш ёки билмаслиги ахамиятсиздир. Ибодатларингни ёлгиз Аллох билиб турганлиги билан кифоялан".

Умар разияллоху анху дедилар: "Кимнинг нияти нафс хохишига карамай хак билан боглик турса, Аллох бундай кишини одамлардан химоялаб кўяди. Ким ўзини аслида унда мавжуд бўлмаган сифатлар билан зийнатлаб кўрсатишга харакат килса, Аллох уни бадном килади".

Амирул-мўминийннинг бу сўзларини Ибнул-Каййим шархлаб туриб, шундай деганлар: "Ўзини унда мавжуд бўлмаган нарса билан зийнатлаб кўрсатишга харакат киладиган киши мухлис одамнинг тескариси хисобланади. Бундай киши одамларга асл холатига тескари бўлган нарсани кўрсатишга интилади. Аллох бунга шу билан жавоб берадики, уни кўзлаётган максадига карама-карши бўлган ишни килишга олиб келади... Качон мухлис банда ихлоси учун бу дунёда одамлар калбидаги ёктириш, мухаббат ва хурмат кўринишидаги мукофотни олса, бу мукофот ўзида йўк сифатлар билан нафсини зийнатлаб кўрсатишга интиладиган кишига хам етиши мумкин. Шунинг учун Аллох уни шундай жазолайдики, хамманинг олдида бадном, шарманда килади. Зеро у ўзини Аллох олдида бадном, шарманда килиб бўлгандир...".[2]

Амалларини риё киладиган кишининг бу дунё-ю у дунёда тортадиган жазоси хакида Набий соллаллоху алайхи ва саллам шундай дедилар: "Ким килаётган ишларини бошкаларга эшиттиришга харакат килса, Аллох унинг шармандасини чикаради, ким амалларини бошкаларга кўрсатишга харакат килса, Аллох уни шармандали холда кўрсатиб кўяди".[3]

Бундан ташкари, Абу Хурайра разияллоху анхунинг юкорида ўтган хадисларидан хам маълум бўладики, амалларини хўжакўрсинга киладиган кишилар дўзахга биринчи бўлиб ташланар эканлар. Наузу биллах  мин залик.

11. Аллох кишининг мухлис бўлишига ёрдам бериши хамда уни риёга интилишдан саклаши учун Унга дуо билан юзланиш зарур. Бунинг маъноси мусулмон киши Аллохдан риё ва унга ундайдиган нарсалардан саклашини тез-тез дуо билан сўраб турмоги лозим. Акс холда риёдан саломат колишига хечам ишонч йўкдир. Бундай дуонинг зарур эканига Пайгамбар саллаллоху алайхи ва саллам куйидаги хадисларида ишора килиб ўтганлар: "Сизлардаги ширк ўрмалаб кетаётган чумолидан хам кўра махфийрок, сезилмайдиганрокдир. Лекин мен сизларни шундай нарсага йўллаб кўяманки, агар уни килсангиз, ширкнинг кичиги-ю каттаси сиздан кетади. Шундай дейсиз: "Аллохумма инний аъузу бика ан-ушрика бика ва ана аъламу ва астагфирука лима ла аъламу". (Маъноси: Эй Аллох, мен Сендан Сенга ширк келтиришимдан панох беришингни сўрайман ва Сендан билмаган нарсам учун магфират тилайман").[4]

 

САЛАФИ СОЛИХЛАРНИНГ ИХЛОС БОРАСИДАГИ СЎЗ ВА АМАЛЛАРИДАН баъзи намуналар

Рабиъ ибн Хузайм айтганлар: "Кайси бир амалдан Аллохнинг юзи исталмаса, у куриб, йўк бўлиб кетгувчидир".

 

Имом Ахмад ўгилларига насихат кила туриб, шундай деганлар: "Эй ўгилчам, яхшиликни ният кил, зеро, агар сен яхшиликни ният килсанг, доим яхшиликда бўласан".

 

Айюб ас-Сихтиёний айтадилар: "Аллохга касамки, банда холати-фазилатининг бошкаларга билинмаслигидан хурсанд бўлсагина содик-мухлис бўлибди".

 

Бир киши Шакик ибн Иброхимдан: "Одамлар мени солих деб айтишади, солих ёки солих эмаслигимни кандай билсам бўлади?" — деб сўради. Шунда Шакик ибн Иброхим: "Яширин киладиган ишларингни солихларга ошкор кил. Агар улар ундан рози бўлишса, демак сен солихсан, бўлмаса солих эмассан", — дедилар.

 

Мухаммад ибн Юсуф ал-Асбахоний нонларини бир новвойдан сотиб олишга одатланмас эканлар. Бунинг сабаби сўралганда, у зот: "Эхтимол сизлар мени таниб колиб, хайбатланиб, нонни арзонрок килиб беришингиз мумкин, унда мен дини билан кун кўрадиганлардан бўлиб коламан", — деган эканлар.

 

Сурайё Рабиъ ибн Хузайм хакида айтадилар: "Рабиънинг барча амали махфий эди. Агар у зот хузурига бирон кимса келиб колса ва ўша вакт Мусхаф-Куръонни очиб кўйган бўлсалар, уни кўйлаклари билан бекитиб олар эдилар".

 

Иброхим ан-Нахаъий агар Мусхафдан бирон сура ўкиётган бўлсалар ва олдиларига бирон киши кириб колса, уни бекитиб, яшириб кўяр эдилар.

 

Абдуллох ибн Муборак газотга чиксалар, кимликлари билинмасин учун юзларини никоблаб олар эканлар. Абдуллох ибн Сулаймон айтадилар: "Мен никобнинг бир четини ушлаб, тортдим. Шунда у зот: "Эй Абу Амр! Сиз бизни уялтириб, шарманда киладиган кимсалардан экансиз", — дедилар".

 

Ибн Мухайриз кўйлак сотиб олиш истагида чака пул билан дўконга кирдилар. Шунда бир киши сотувчига караб: "Бу Ибн Мухайриз бўладилар, савдони чиройли килинг", — деди. Шунда Ибн Мухайриз савдони тўхтатиб, дўкондан чикиб кетдилар ва: "Биз факат пулларимиз билан сотиб оламиз, динимиз билан сотиб олувчи эмасмиз",- дедилар.

 

Халаф ибн Тамим айтадилар: "Мен Суфён ас-Саврийни Маккада кўрдим, у зот атрофларида хадис ўрганувчилар кўпайиб кетганида: Инна-а лиллахи ва инна-а илайхи рожиу-у-н, мен каби инсонга одамларнинг хожати тушгани сабаб Аллох бу Умматни йўк килиб юборишидан кўркаман", — дедилар".

 

Имом Ахмад айтадилар: "Бир киши Суфён ас-Саврийга у зотни тушида кўргани хакида айтганда, "Ўзингни кийнама, мен нафсимнинг кандайлигини туш кўрувчилардан кўра яхширок биламан", — деган эканлар".

 

Иброхим ан-Нахаъий айтадилар: "Килинган бир яхши амални гапирдим. Агар гапирмасликдан кутулиш йўлини топганимда эди, гапирмасдим. Кайси бир замонда мен Куфа факихи бўладиган бўлсам, демак ўша замон ёмон замондир".

 

Хасанул-Басрий айтадилар: "Бир киши бир ерда зикр килиб ўтирарди, качон кўз ёши келса, уни оркага кайтарарди. Агар кўз ёши чикиб кетишидан кўркса, туриб оларди".

 

Мухаммад ибн ал-Восиъ: "Агар гунохларимга хид берилганида эди, сизлар менга якин келолмаган бўлардингиз. Мен шундай кишиларни кўрдим, улардан бирлари ахли билан бир ёстикда ётарди. Кўз ёшидан чаккаси хўл бўлиб кетарди, аммо буни аёли хис килмасди. Яна шундай кишиларга етишдимки, улардан бири намозда бир сафда туриб йигларди, буни ёнида турган киши сезмасди" — дедилар.

 

Хассон ибн Синоннинг аёли айтади: "Хассон ибн Синон келиб тўшакка ётардилар, сўнг мени худди она ўз боласини алдаб ухлатганидек алдаб ухлатишга харакат килардилар. Агар ухлаганимни билсалар, секин тўшакдан сугурилиб чикиб, хонадан чикиб кетардилар. Сўнг намоз ўкишга турар эдилар".

 

Алий ибн Хусайн Зайнул-Обидийн рахимахуллох кечанинг энг охирги кисмида оркаларига бир коп нонни ортиб, уни одамларга махфий равишда улашиб чикар эдилар. Ул зот доимо: "Махфий килинган садака Аллох Азза ва Жалланинг газабини ўчирур", — дердилар. Мадина ахли айтадилар: "Биз махфий садакани Алий ибн Хусайн вафот этгунларига кадар йўкотмадик".

 

Амр ибн Кайс ал-Мулаий 20 йил нафл рўза тутдилар. Буни ахл-оилалари билмади. У зот нонушталарини олиб, тонг-ла дўконга кетардилар ва ўша таомни садака килиб юборардилар, буни оила аъзолари билмасди. Агар у зотга йиги келиб колса, юзларини деворга каратиб, шерикларига: "Шамоллаш кандай хам каттик-а",- дер эканлар. Кеч кирганда уйларига кайтардилар ва ахл-оилалари билан кечки овкатни-ифторни бирга килардилар.

 

Ихлосга оид баъзи масалалар

1. Амалларни махфий килиш хакида юкорида ўтган сўзлар одамлар олдида бутунлай амалларни тарк килиш лозим, деган маънони англатмайди. Амалларни махфий килиш калбнинг риёдан хотиржам бўлиши жихатидан афзалликка йўйилади. Киши амалларини одамлар мавжудлигида хам килавериши мумкин. Айникса у амаллар инсоннинг доимий килиб юрадиган ибодатлари бўлса, уни хар кандай холатда адо этиши жоиз. Факат бунда калбини риёдан каттик саклаши керак, одамларни жонивор ёхуд ёш бола сифатида эътиборсиз санаши керак (Бу одамларни камситишга кирмайди. Чуни у бу тасаввурни кибр билан эмас, балки риёдан сакланиш учун килмокда. Бу бандалар амал у учун килнаётган Оллох таоло олдида хакикатда хакир махлуклардир. Тахр). Мусулмон киши риёдан сакланиш билан амаллардан тўсувчи шайтон васвасаси орасини ажратиб олиши лозим, шунда у кўп яхшиликлардан ортда колиб кетмайди. Зеро, шайтон хам риё ва ундан кўркиш мавзусини ибодатдан тўсиш учун курол килиб олиши мумкин. Бирон яхши амал килмокчи бўлган одамга — хох у толиб илм, хох мударрис, хох ваъз айтувчи бўлсин — келиб, бу ишнинг риёга олиб боришини, агар тўхтамаса ширкка тушиб колишини васваса килиб, уни максадидан тўсиши эхтимол.

Имом Ибн ал-Жавзий айтадилар: "Иблис зийрак ваъз ўкувчини алдаб, унга: "Сен каби одам маъруза килмайди, панд-насихатни факат хушёр одамгина ўкийди",- деб, уни жим бўлишга ва маърузасидан тўхташга ундайди. Мана шу шайтоннинг хийла-найрангларидандир. Чунки у яхшилик килишдан тўсяпти... Баъзан у келиб: "Сен ўзинг келтираётган нарсаларинг (оят, хадислар) билан лаззатланаяпсан ва бундан рохат топаяпсан, эхтимол сўзингга риё кириб колгандир, бундан кўра одамлардан узок бўлишинг тинчрокдир",- дейди. Унинг бундан кўзлаган максади яхшилик эшигини ёпишдир".[5]

Агар риё ёки "сумъа" (одамлар кўрсин ёки эшитсин, деган тушунча) бирон амални килишга ундаётган бўлса, ўша амалдан тўхташ зарур, аммо кимнинг холис бошланган амалига риё васвасаси аралашса, амални тарк килмай, бу васвасани бартараф этишга харакат килмок керак.

Демак, мусулмон киши калбидаги ниятини тўгрилаб, азму карорини мустахкамлаб, каерда бўлмасин одатий солих амалларини давом эттиравериши ва бунда шайтоннинг васвасасига учиб колмаслиги зарур. Лекин нафл амалларни одамлар кўзидан панада килишга одатланиши у учун авлорокдир.

2. Кўпинча шайтон солих кишига у хакда одамларнинг макташларини, илик сўз айтишларини риё сифатида келтиради. Шак-шубха йўкки, ким амалини одамлар мактови учун килса, бу риёдир. Бирок, ким амалини холис Аллох учун килса ва амалидан сўнг одамларнинг унга айтаётган мактовларидан озгина хурсанд бўлиб кўйса, бу ихлос хакикатига зид эмас.

Муслим ўз "Сахих"ларида Абу Зар разияллоху анхудан ривоят киладиларки, Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламдан: "Яхшиликдан биронтасини килиб, сўнг одамлардан мактов эшитган кишининг амалини риё деб хисоблайсизми?"- деб сўрашганида, у зот: "Бу мўминлар учун олдиндан берилган хушхабардир", — дедилар.

3. Баъзан киши амалини холис Аллох учун бошлайди. Лекин ўша амал асносида калбига риё хиссиёти келади. Бунда унинг амали бекор бўлган ёки бўлмаганлиги борасида иккиланиб колади. Уламолар бу хакда турлича фикр билдирганлар. Бу борадаги фикрларнинг тўгриси шуки, агар киши шу холатда ўша риёга карши курашса, уни ёмон кўриб, калбидан чикариб ташлашга харакат килса, унинг амали бекор бўлмайди. Аммо ўша хаёлга рози бўлиб, шу фикрда амалини давом эттираверса, унда унинг амали бекор бўлади. Валлоху аълам.

4. Биз риёнинг ёмон иллат экани хакида гапирар эканмиз, масаланинг бошка томонларини хам назардан кочирмаслигимиз керак. Одамларни, айникса ёшларни ва Исломга янги кириб келаётганларни нафл ибодатларга рагбатлантириш, кизиктириш ва ўргатиш учун баъзан шу ибодатларни ошкора килиш махфий килишдан кўра афзалрок бўлади. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам таълим учун нафл ибодатларини ахли аёллари олдида, баъзан сахобалар билан бирга адо килганлари, хамда баъзи салафлар нафл амалларни бошкаларга ошкора кўрсатиб килганлари бунга мисолдир.

Агар ибодат диндаги фарз ёки мухим таъкидланган суннатлардан бўлса, у холда уни таълим учун ошкора килиб кўрсатиш афзал, балки зарур бўлиши мумкин.

Аллох Таъоло "Бакара" сурасининг 271-оятида инфок-эхсон хакида сўз юритиб шундай дейди: "Агар садакаларни ошкора холда берсангиз, жуда хам яхши. Агар уларни махфий килсангиз ва факир-камбагалларга берсангиз, бу сизлар учун яна-да яхширокдир. Аллох гунохларингизни ўчирур. Аллох килаётган амалларингиздан жуда яхши хабардордир".

Бу оят хусусида Имом Багавий айтадилар:

"Айрим муфассирлар: "Бу оят нафл садакалар хусусидадир. Фарз килинган закотни эса одамлар эргашишлари учун ошкора бериш афзалдир. Бу худди фарз намозни жамоатда ўкиш, нафлни эса уйда ўкиш афзал бўлгани кабидир",- дейишган. Баъзилар эса: "Бу оят фарз килинган закот хусусидадир. Уни махфий бериш Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам замонларида яхширок бўлган. Бизнинг замонимизда эса ёмон гумонларни кетказиш учун уни ошкор килиб, кўрсатиб бериш афзалдир" — деганлар".

Риё бўлади, деб нафл амалларнинг хаммасини факат яширин килишга ўтиб кетиладиган бўлса, ёшларни нафл ибодатларга ўргатилмаса, бунинг ўзига яраша салбий натижалари хам бўлиши мумкин. Жумладан, фарзанд ёки шогирд нафл ибодат килаётганларни амалда кўрмаса, ибодатларга бўладиган таргиботлар курук ва хаёлий гапдан иборат бўлиб колади. Бу холда гўёки устоз ёки ота-она ўзи амал килмайдиган нарсага бошкаларни таргиб килгандек бўлиб колади. Демак, нафл амалларни одамларнинг кўзидан йирокда килиш риёдан холи бўлиши жихатидан афзал эканини таъкидлаш билан бирга уларни одамларнинг кўз олдида хам риёдан холи холда килишга ўрганишимиз ва ёшларга ўргатишимиз лозим. Зеро, бу хам дини Ислом йўлида килинадиган даъват ва тарбиядандир.

Сўзимиз охирида Аллох Таъолодан Ўзининг гўзал исмлари ва олий сифатлари билан риё ва унга ўхшаш ширк турларидан панох беришини сўраб коламиз.

 

Фойдаланилган асосий адабиётлар:

1. "Ат-тарбиятур-рухийя", "Ал-мифтах" - Шайх Дувайш;

2. "Адабу толибил-илм" - Шайх Карзон.


[1] Бу уч нукта Ибнул-Каййимнинг "Мадорикус-соликийн" китобидан олинган.

[2] "Иълам", 3-жилд, 180-бет.

[3] Бухорий ва Муслим ривоятлари.

[4] "Сахихул-жомиус-сагийр", 3-жилд, 233-бет.

[5] "Талбису иблис", 125-бет.

◄◄◄Бошига кайтиш

Давомига ўтиш►►►

   ЮкоригаÎ