ПАЙҒАМБАРИМИЗ НАМОЗЛАРИНИНГ СИФАТИ

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиш учун турсалар, фарзда ҳам, нафлда ҳам Каъбага юзланар ва бошқаларни ҳам шунга буюрар эдилар. Намозини нуқсонли қилган кишига[1] хитобан:

«إِذَا قُمْتَ إِلَى الصَّلاةِ فَأَسْبِغِ الْوُضُوءَ ثُمَّ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ فَكَبِّرْ»

«Агар намозга турсанг, таҳоратни мукаммал қил, сўнг қиблага юзланиб, такбир айт»[2], деганлар.

Сафарда нафл ва витр намозларини туялари устида (туя) қаёққа юзланган бўлса, [шарққами, ғарбгами] ўша ёққа қараб ўқир эдилар.[3]

Бу Аллоҳ таолонинг қуйидаги оятига мувофиқ:

﴿فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ﴾

«Бас, қай тарафга юз бурсангиз, ўша тарафдадир Оллоҳнинг юзи.»[4]

Гоҳо туя устида нафл ўқимоқчи бўлсалар, уни қибла тарафига буриб такбир айтар (яъни намозни бошлаб олар), сўнг кетаётган тарафларига қараб намоз ўқийверар эдилар.[5]

Улов устида бошлари билан ишора қилиб рукуъ ва сажда қилар, саждани рукуъдан кўра пастроқ қилар эдилар.[6]

Агар фарз намозини ўқимоқчи бўлсалар, (туядан) тушиб, қиблага юзланар эдилар.[7]

Хавф-хатар пайтидаги намозда эса умматларига хоҳ яёв, хоҳ отлиқ бўлсинлар, қиблага қараб ёки қарамаган ҳолларида намоз ўқишларига йўл берганлар ва айтганлар:

«إذَا اخْتَلَطُوا فَإِنَّما هُوَ التَّكْبِيرُ وَالإِشارَةُ بِالرَّأْسِ»

«Агар аралашиб кетсалар, фақат такбир ва бош билан ишора (қилинади.)»[8]

Жобир розияллоҳу анҳу айтадилар: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга сафарда эдик, ҳаво айниб қолиб, қибла ҳақида тортишиб қолдик. Ҳар биримиз алоҳида намоз ўқидик ва турган жойимизни билиш мақсадида ҳар ким ўз олдига чизиқ тортиб қўя бошлади. Тонг отгач қарасак, биз қибладан бошқа тарафга қараб намоз ўқиган эканмиз. Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи васалламга буни айтган эдик, [бизни қайта ўқишга буюрмадилар ва] «Ўқиган намозларингиз кифоя», дедилар.[9]

﴿قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ﴾

«Гоҳо юзингиз осмон тарафига кўтарилаётганини кўрмоқдамиз. Бас, албатта Биз сизни ўзингиз рози бўлган қиблага бурамиз. Юзингизни Масжидул-ҳаром (Макка) томонга буринг!»[10] ояти тушмасидан илгари [(Маккадаликларида, тарж) Каъбани олд тарафларига қўйган ҳолларида] Байтул Мақдисга қараб намоз ўқирдилар. Мазкур оят тушгач, Каъбага юзландилар. Одамлар Қубода бамдод намозида турганларида бир одам келиб: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бу кеча оят нозил бўлиб, Каъбага юзланишга буюрилдилар, сизлар ҳам у тарафга юзланинг», деди. Юзлари Шом тарафга қараган ҳолда эдилар, қиблага қараб бурилиб олдилар [имомлари ҳам бурилиб қиблага юзланди].[11]

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларида Аллоҳ таолонинг:

«Ва Оллоҳ учун бўйсунган ҳолда туринглар!»[12] оятига бўйсуниб, фарзда ҳам, нафлда ҳам тик турар эдилар.

Сафарда эса нафл намозини уловлари устида ўқир эдилар.

Юқорида ўтганидек, қаттиқ хавф пайтида умматларига яёв ёки отлиқ ҳолда намоз ўқишни суннат қилиб бердилар. Бу Аллоҳ таолонинг ушбу оятига мувофиқдир:

﴿حَافِظُواْ عَلَى الصَّلَوَاتِ والصَّلاَةِ الْوُسْطَى وَقُومُواْ لِلّهِ قَانِتِينَ فَإنْ خِفْتُمْ فَرِجَالاً أَوْ رُكْبَانًا فَإِذَا أَمِنتُمْ فَاذْكُرُواْ اللّهَ كَمَا عَلَّمَكُم مَّا لَمْ تَكُونُواْ تَعْلَمُونَ﴾

«Барча намозларни ва хусусан ўрта намозни (аср намозини) муҳофаза қилинглар - ўз вақтларида адо қилинглар! Ва Оллоҳ учун бўйсунган ҳолда туринглар! Энди агар (душман ҳужумидан) хавфда қолсангиз, пиёда ёки отлиқ ҳолингизда (ибодат қилаверингиз!) Қачон хотиржам бўлганингизда, билмаган вақтингизда Оллоҳ қандай ўргатган бўлса, шундай ҳолда (яъни намознинг барча арконларини ўрнига қўйиб) Оллоҳни зикр қилингиз!»[13]

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вафот этган касалликларида ўтириб намоз ўқиганлар.[14]

Бундан аввал бошқа бир сафар ҳам касалликларида ўтириб ўқидилар. Одамлар орқада тик турган ҳолда ўқиётганларида уларга «ўтиринглар» деб ишора қилган эдилар, улар ўтирдилар. Намозларини тугатгач:

«إِنْ كِدْتُمْ آنِفًا لَتَفْعَلُونَ فِعْلَ فَارِسَ وَالرُّومِ يَقُومُونَ عَلَى مُلُوكِهِمْ وَهُمْ قُعُودٌ فَلا تَفْعَلُوا ائْتَمُّوا بِأَئِمَّتِكُمْ إِنْ صَلَّى قَائِمًا فَصَلُّوا قِيَامًا وَإِنْ صَلَّى قَاعِدًا فَصَلُّوا قُعُودًا» (رواه مسلم)

«Ҳозир сизлар Форс ва Румликлар амалини қилишга яқин бўлдингиз, улар ўтирган подшолари ҳузурида тик туришади. Сизлар ундай қилманглар! Имомингизга эргашинглар. Агар тик туриб намоз ўқиса тик туриб ўқинглар, ўтириб ўқиса ўтириб ўқинглар!», дедилар.[15]

«عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ كَانَتْ بِي بَوَاسِيرُ فَسَأَلْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ الصَّلاةِ فَقَالَ صَلِّ قَائِمًا فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ» (البخاري وأبو داود وأحمد)

Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳу айтадилар: «Менда бавосир[16] бор эди, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан намоз ҳақида сўраган эдим: «Тик туриб намоз ўқи, агар қодир бўлмасанг ўтириб, бунга ҳам қодир бўлмасанг ёнбошлаб ўқи», дедилар.»[17]

«عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَيْنٍ قَالَ سَأَلْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنْ صَلاةِ الرَّجُلِ وَهُوَ قَاعِدٌ فَقَالَ مَنْ صَلَّى قَائِمًا فَهُوَ أَفْضَلُ وَمَنْ صَلَّى قَاعِدًا فَلَهُ نِصْفُ أَجْرِ الْقَائِمِ وَمَنْ صَلَّى نَائِمًا (وفي رواية: مُضْطَجِعًا) فَلَهُ نِصْفُ أَجْرِ الْقَاعِدِ» (البخاري وأبو داود وأحمد)

Яна айтадилар: Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан кишининг ўтирган ҳолда ўқиган намози ҳақида сўраган эдим, шундай дедилар: «Ким тик туриб ўқиса, бу энг афзалдир, ким ўтириб ўқиса унга тик туриб ўқиганнинг ярмича ажр, ким ётган ҳолда ўқиса, унга ўтириб ўқиганнинг ярмича ажр (бўлади.)»[18]

Бундан беморнинг намози кўзда тутилгандир. Зеро, Анас розияллоҳу анҳу айтадилар:

«عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى نَاسٍ وَهُمْ يُصَلُّونَ قُعُودًا مِنْ مَرَضٍ فَقَالَ: إِنَّ صَلاةَ الْقَاعِدِ عَلَى النِّصْفِ مِنْ صَلاةِ الْقَائِمِ» (أحمد وابن ماجه بسند صحيح)

Беморлик сабабли ўтириб намоз ўқиётган одамлар олдига Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чиқиб келдилар, сўнг: «Ўтириб ўқувчининг намози тик туриб ўқувчининг намозининг ярмичадир», дедилар.[19]

«عاد صلى الله عليه وسلم مريضا فرآه يصلي على وسادة فأخذها فرمى بها فأخذ عودا ليصلي عليه فأخذه فرمى به وقال: صَلِّ عَلَى الأَرْضِ إِن اسْتَطَعْتَ وَإِلاَّ فَأَوْمِ إيماءً وَاجْعَلْ سُجُودَكَ أَخْفَضَ مِنْ رُكُوعِكَ» ( الطبراني والبزار وابن السماك والبيهقي وسنده صحيح )

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам бир беморни кўргани бориб, унинг ёстиққа (сажда қилиб) намоз ўқиётганини кўрдилар ва ёстиқни олиб ташладилар. Шунда у унинг устига сажда қилиш учун бир ёғоч қўйиб олди, уни ҳам олиб ташладилар ва: «Қодир бўлсанг ерга (сажда қилиб) намоз ўқигин, қодир бўлмасанг бошинг билан ишора қил(иб ўқи) ва саждангни рукуъингдан пастроқ қил», дедилар.[20]

«وسُئِلَ صلى الله عليه وسلم عن الصلاة في السَّفينَة فقال: صَلِّ فِيهَا قَائِمًا إلا أَنْ تَخافَ الْغَرقَ». (البزار والدراقطني وصححه الحاكم)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кемада намоз ўқиш ҳақида сўралганларида: «Тик туриб намоз ўқи. Аммо ғарқ бўлишдан қўрқсанг (ўтириб ўқишинг мумкин)» дедилар.[21]

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ёшлари ўтиб, кексайиб қолганларида намозгоҳларида бир устун қилдириб, шунга суяниб оладиган бўлдилар.[22]

ТУНГИ НАМОЗДАГИ ҚИЁМ ВА ҚУЪУД (ЎТИРИШ)ЛАРИ

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам баъзи тунлар узоқ тик туриб, баъзи тунлар узоқ ўтириб намоз ўқирдилар. Агар тик туриб қироат қилсалар, тик турган ҳолда рукуъ қилар, ўтириб қироат қилсалар, ўтирган ҳолда рукуъ қилардилар.[23]

Гоҳо ўтириб намоз ўқирканлар, ўтирган ҳолларида қироат қилар, қироатларидан 30 ёки 40 оят миқдорида қолганда туриб кетар ва тик турган ҳоллларида қироат қилиб, сўнг рукуъ ва сажда қилар, сўнгра кейинги ракъатда ҳам шундай қилар эдилар.[24]

Умрларининг охирида, кексайиб қолганларида нафлни ўтириб ўқийдиган бўлдилар, бу вафотларидан бир йил олдин эди.[25]

ОЁҚ КИЙИМДА НАМОЗ ЎҚИШЛАРИ ВА БУНГА БУЮРГАНЛИКЛАРИ

Гоҳо оёқ яланг, гоҳо оёқ кийим билан намоз ўқир эдилар.[27]

Умматларига ҳам шунга рухсат бериб, айтдилар:

«إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلْيَلْبَسْ نَعْلَيْهِ أَوْ لِيَخْلَعْهُمَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ وَلا يُؤْذِي بِهِمَا غَيْرَهُ» (أبو داود والبزار وصححه الحاكم ووافقه الذهبي)

«Агар бировингиз намоз ўқиса, оёқ кийимини кийиб олсин ёки оёқлари орасига ечиб қўйсин, оёқ кийимлари билан бошқаларга озор бермасин.»[28]

Гоҳо оёқ кийимларда намоз ўқиш лозимлигини уларга таъкидлаб:

«خَالِفُوا الْيَهُودَ فَإِنَّهُمْ لا يُصَلُّونَ فِي نِعَالِهِمْ وَلا خِفَافِهِمْ» (رواه أبو داود)

«Яҳудларга хилоф иш қилинглар. Чунки, улар на кавушлари билан ва на маҳсилари билан намоз ўқишади», дедилар.[29]

Баъзан намозда турган ҳолларида оёқ кийимларини ечиб қўйиб, намозларида давом этардилар.

Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳу айтадилар:

«عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ فَلَمَّا كَانَ فِي بَعْضِ صَلاتِهِ خَلَعَ نَعْلَيْهِ فَوَضَعَهُمَا عَنْ يَسَارِهِ فَلَمَّا رَأَى النَّاسُ ذَلِكَ خَلَعُوا نِعَالَهُمْ فَلَمَّا قَضَى صَلاتَهُ قَالَ مَا بَالُكُمْ أَلْقَيْتُمْ نِعَالَكُمْ قَالُوا رَأَيْنَاكَ أَلْقَيْتَ نَعْلَيْكَ فَأَلْقَيْنَا نِعَالَنَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ جِبْرِيلَ أَتَانِي فَأَخْبَرَنِي أَنَّ فِيهِمَا قَذَرًا أَوْ قَالَ أَذًى فَأَلْقَيْتُهُمَا فَإِذَا جَاءَ أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَسْجِدِ فَلْيَنْظُرْ فِي نَعْلَيْهِ فَإِنْ رَأَى فِيهِمَا قَذَرًا أَوْ قَالَ أَذًى فَلْيَمْسَحْهُمَا وَلْيُصَلِّ فِيهِمَا» (أبو داود وابن خزيمة)

«Бир куни Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан намоз ўқидилар ва намознинг орасида оёқ кийимларини ечиб, чап томонларига қўйиб қўйдилар. Буни кўргач, одамлар ҳам оёқ кийимларини ечдилар. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини тамомлагач: «Нима бўлди, нега оёқ кийимларингизни ечиб ташладинглар?» деб сўрадилар. «Сиз оёқ кийимингизни ечганингизни кўриб, биз ҳам ечиб ташладик» дейишди. Шунда дедилар: «Жибрийл келиб, унда ахлат (бир ривоятда: нопок нарса) борлигини айтган эди, ечиб қўйдим. Агар бировингиз масжидга келса оёқ кийимларига қарасин. Агар уларда нопоклик борлигини кўрса, артиб ташласин ва улар билан намоз ўқийверсин.»[30]

Оёқ кийимларини ечсалар чап томонларига қўяр эдилар[31] ва айтар эдилар:

«إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ فَلا يَضَعْ نَعْلَيْهِ عَنْ يَمِينِهِ وَلا عَنْ يَسَارِهِ فَتَكُونَ عَنْ يَمِينِ غَيْرِهِ إِلاَّ أَنْ لا يَكُونَ عَنْ يَسَارِهِ أَحَدٌ وَلْيَضَعْهُمَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ» (أبو داود وابن خزيمة)

«Агар бировингиз намоз ўқиса, оёқ кийимини ўнг томонига қўймасин. Чап томонига ҳам қўймасинки, бошқа бировнинг ўнг томонига қўйган бўлади. Магар чап томонида ҳеч ким бўлмаса (қўйиши мумкин.) Уларни ўз оёқлари орасига қўйсин.»[32]

Бир марта минбар устида намоз ўқидилар (бир ривоятда: у уч поғонали эди), минбар устида туриб такбир айтдилар, орқаларидан одамлар ҳам такбир айтдилар, сўнг минбарда туриб рукуъ қилдилар, сўнг рукуъдан турдилар-да, орқачасига юриб пастга тушдилар ва минбар остига сажда қилдилар. Сўнг яна қайтиб, биринчи ракъатда қилганларидек қилдилар. Намозларидан фориғ бўлгач, одамларга юзландилар ва:

«أيُّهَا النَّاسُ إِنِّي صَنَعْتُ هَذَا لِتَأْتَمُّوا بِي وَلِتَعَلَّمُوا صَلاتِي»

«Эй одамлар, менга эргашишларингиз ва намозимни ўрганиб олишларингиз учун шундай қилдим», дедилар.[33]

Сутрага яқин турар эдилар, девор билан ораларида уч газ масофа бўлар эди.[34]

Саждагоҳлари билан девор ўртасида бир қўй ўта оладиган жой бўлар эди.[35]

وكان يقول: «لا تُصَلِّ إِلاَّ إِلَى سُتْرَةٍ وَلا تَدَعْ أَحَدًا يَمُرُّ بَيْنَ يَدَيْكَ فَإِنْ أَبَى فَلْتُقَاتِلْهُ فَإِنَّ مَعَهُ الْقَرِينُ» (ابن خزيمة)

Айтар эдилар: «Сутрасиз намоз ўқима, ҳеч кимни олдингдан ўтишига йўл қўйма, агар кўнмаса у билан жанг қил, чунки у билан бирга қарийн (шайтон) бордир.»[36]

وَقَالَ: «إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى سُتْرَةٍ فَلْيَدْنُ مِنْهَا لا يَقْطَعْ الشَّيْطَانُ عَلَيْهِ صَلاتَهُ» (أبو داود والبزار وصححه الحاكم ووافقه الذهبي)

Яна айтган эдилар: «Бировингиз (бирир нарсани) сутра қилиб намоз ўқиса, унга яқин турсин, шайтон намозини бўла олмайди.»[37]

Гоҳо намозни масжидларидаги устун олдида ўқишга қасд қилардилар.

Агар [сутра қилинадиган ҳеч нарса йўқ бўлган] очиқ майдонда намоз ўқисалар, олдиларига найзаларини санчиб, орқаларида одамлар бўлган ҳолда ўша найзага қараб намоз ўқир эдилар.[38]

Гоҳо туяларини кўндаланг қўйиб, шунга қараб намоз ўқир эдилар.[39] Бу туя қўраларида намоз ўқишдек эмас, ундан қайтарганлар.[40] Гоҳо эгарни олиб, айлантирардилар ва унинг орқасига (ўрнатилган ёғоч-таёққа) қараб намоз ўқирдилар.[41]

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا وَضَعَ أَحَدُكُمْ بَيْنَ يَدَيْهِ مِثْلَ مُؤْخِرَةِ الرَّحْلِ فَلْيُصَلِّ وَلا يُبَالِ مَنْ مَرَّ وَرَاءَ ذَلِكَ» (مسلم وأبو داود)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Агар бирорталарингиз олдига эгарнинг орқасига ўхшаш бирор нарсани қўйиб олса намоз ўқийверсин, унинг нариёғидан ўтган одамга парво қилмасин.»[42]

Бир марта дарахтга қараб намоз ўқиганлар.[43]

Гоҳо каравотга қараб намоз ўқир, Оиша розияллоҳу анҳо унда [чойшабларига ўралиб] ётган бўлардилар.[44]

Сутра билан ўз ўрталаридан бирор нарсани ўтишга йўл қўймас эдилар. Бир куни намоз ўқиётганларида бир қўй олдиларидан ўтмоқчи бўлиб келаётган эди, шошилиб олдинга юрдилар, ҳатто қоринлари деворга тегди. [Шунда қўй орқаларидан ўтиб кетди.][45]

صَلَّى صَلاةً مَكْتُوبَةً فَضَمَّ يَدَهُ فَلَمَّا صَلَّى قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ أحَدَثَ فِي الصَّلاةِ شَيْءٌ ؟ قالَ: لا إلا أَنَّ الشَّيْطانَ أرادَ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيَّ فَخَنَقْتُهُ حَتَّى وَجَدْتُ بَرْدَ لِسانِهِ عَلَى يَدَيَّ وأيْمُ اللهِ لَوْلا ما سَبَقَنِي إلَيْهِ أخِي سُلَيْمانُ لارْتُبِطَ إِلَى سارِيَةٍ مِنْ سَوارِي الْمَسْجِدِ حَتَّى يُطِيف بِهِ وِلْدانُ أَهْلِ الْمَدِينَةِ [فَمَنْ اسْتَطَاعَ أَنْ لا يَحولَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ الْقِبْلَةِ أَحَدٌ فَليَفْعَلْ]. (أحمد والدارقطني والطبراني بسند صحيح)

Фарз намозини ўқиётиб, бирдан қўлларини қисдилар. Намоздан сўнг (саҳобалар:) «Ё Росулаллоҳ, намозда бирор ҳодиса юз бердими?» деб сўрашган эди: «Йўқ, лекин шайтон олдимдан ўтмоқчи бўлган эди, уни бўғиб олдим, ҳатто тилининг совуқлигини қўлларимда ҳис қилдим. Аллоҳга қасамки, мендан аввал биродарим Сулаймон алайҳиссалом (нинг дуоси) бўлмаганда эди, уни масжид устунларидан бирига боғлаб қўйган бўлар эдим ва Мадинанинг болалари уни ўраб олишарди. [Ким ўзи билан қибла ўртасида бировни тургизмасликка қодир бўлса, шундай қилсин]», дедилар.[46]

وَ كانَ يَقُولُ: «إِذَا صَلَّى أَحَدُكُمْ إِلَى شَيْءٍ يَسْتُرُهُ مِنْ النَّاسِ فَأَرَادَ أَحَدٌ أَنْ يَجْتَازَ بَيْنَ يَدَيْهِ فَلْيَدْفَعْ فِي نَحْرِهِ [وَلْيَدْرَأْ ما اسْتَطَاعَ] فَإِنْ أَبَى فَلْيُقَاتِلْهُ فَإِنَّمَا هُوَ شَيْطَانٌ» (البخاري ومسلم)

Ва айтар эдилар: «Агар бирортангиз одамлардан уни тўсиб турадиган нарсага қараб намоз ўқиётганида биров олдидан кесиб ўтмоқчи бўлса, уни кўкрагидан итарсин [ва имкони борича даф қилсин.] Агар кўнмаса, у билан урушсин, чунки у шайтондир.»[47]

وَكانَ يَقُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَوْ يَعْلَمُ الْمَارُّ بَيْنَ يَدَيْ الْمُصَلِّي مَاذَا عَلَيْهِ لَكَانَ أَنْ يَقِفَ أَرْبَعِينَ خَيْرًا لَهُ مِنْ أَنْ يَمُرَّ بَيْنَ يَدَيْهِ» (البخاري ومسلم)

Ва айтган эдилар: «Намоз ўқувчининг олдидан ўтаётган одам унга қанча гуноҳ бўлишини билганида эди, 40... кутиб туриши ўзи учун унинг олдидан ўтганидан кўра яхшироқ бўлар эди.»[48]

وَكَانَ يَقُولُ: «يَقْطَعُ صَلاةَ الرَّجُلِ إِذَا لَمْ يَكُنْ بَيْنَ يَدَيْهِ كَآخِرَةِ الرَّحْلِ الْمَرْأَةُ [الحائض] وَالْحِمَارُ وَالْكَلْبُ الأَسْوَدُ» قال أبو ذر: قُلْتُ: «يا رَسُولَ الله مَا بَالُ الأَسْوَدِ مِنْ الأَحْمَرِ» فَقَالَ: «الْكَلْبُ الأَسْوَدُ شَيْطَانٌ» (مسلم وأبو داود وابن خزيمة)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: «Кишининг олди тарафида эгарнинг орқасига ўхшаш бирор нарса бўлмаса, унинг намозини [болиға] аёл, эшак ва қора ит кесади (бузади).» Абу Зар розияллоҳу анҳу айтади: Мен: «Ё Росулуллоҳ, қорани қизилдан нима фарқи бор?» деб сўраган эдим, «Қора ит шайтондир», дедилар.[49]

Қабрга юзланиб намоз ўқишдан қайтариб, айтганлар:

«لا تُصَلُّوا إلَى الْقُبُورِ وَلا تَجْلِسُوا عَلَيْهَا» (مسلم وأبو داود وابن خزيمة)

«Қабрларга қараб намоз ўқиманглар ва улар устида ўтирманглар!»[50]

وكان صلى الله عليه وسلم يقول: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى» (البخاري ومسلم وغيرهما)

Айтган эдилар: «Амаллар фақат ниятлар билангина (эътиборлидир,) ҳар бир киши учун фақат ният қилган нарсасигина бўлур.»[51]

Сўнг Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намозларини «Аллоҳу акбар» деб бошлар эдилар.[52] Юқорида ўтганидек, намозини нуқсонли ўқиган кишини ҳам шунга буюрганлар ва:

«إِنَّهُ لا تَتِمُّ صَلاةٌ لأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَتَّى يَتَوَضَّأَ فَيَضَعَ الْوُضُوءَ مَوَاضِعَهُ ثُمَّ يَقُولَ: «اَللهُ أَكْبَرُ» (الطبراني بإسناد صحيح)

«То таҳорат қилиб, таҳоратини ўрнига келтирмагунича, сўнгра «Аллоҳу акбар» демагунича ҳеч бир кишининг намози мукаммал бўлмайди», деганлар.[53]

وكان يقول: «مِفْتَاحُ الصَّلاةِ الطُّهُورُ وَتَحْرِيمُهَا التَّكْبِيرُ وَتَحْلِيلُهَا التَّسْلِيمُ» (أبو داود والترمذي وصححه الحاكم ووافقه الذهبي)

Ва айтган эдилар: «Намознинг калити таҳоратдир, таҳрими[54] такбир айтиш, таҳлили эса салом беришдир.»[55]

Орқадагилар эшитадиган даражада овозларини такбир билан кўтарар эдилар.[56]

Агар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бетоб бўлсалар, Абу Бакр розияллоҳу анҳу овозларини кўтариб, у зотнинг такбирларини одамларга етказар эдилар.[57]

وكان يقول: »إِذَا قالَ الْإِمامُ: »اَللهُ أَكْبَرُ» فَقُولُوا: «اَللهُ أَكْبَرُ» (أحمد والبيهقي بسند صحيح)

Айтган эдилар: «Агар имом «Аллоҳу акбар» деса, сизлар ҳам «Аллоҳу акбар» денглар.»[58]

Баъзида такбир билан бирга қўлларини кўтарар эдилар, баъзида такбирдан кейин[59], баъзида олдин кўтарар эдилар.[60]

Уларни бармоқларини ёзган ҳолда кўтарар эдилар, [уларнинг орасини очиб ҳам юбормасдилар, йиғиб ҳам олмасдилар.][61]

Уларни елкалари баробарида кўтарар эдилар[62], кўпинча эса қулоқлари баробарида кўтарар эдилар.[63]

Ўнг қўлларини чап қўллари устига қўяр эдилар.[64]

وكان يقول: «إِنَّا مَعْشَرَ الأَنْبِيَاءِ أُمِرْنَا بِتَعْجِيلِ فِطْرِنَا وَتَأْخِيرِ سُحُورِنَا وَأَنْ نَضَعَ أَيْمَانَنَا عَلَى شَمَائِلِنَا فَي الصَّلاةِ». (ابن حبان والضياء بسند صحيح)

Ва айтар эдилар: «Биз анбиёлар жамоаси ифторимизни тезлатишга, саҳарлигимизни кечиктиришга ва намозда ўнг қўлимизни чап қўлимиз устига қўйишга буюрилдик.»[65]

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам чап қўлини ўнг қўли устига қўйган ҳолда намоз ўқиётган киши ёнидан ўтиб қолдилар-да, уни(нг қўлларини) ечиб, ўнг қўлни чап қўл устига қўйиб қўйдилар.[66]

Ўнг қўлларини чап кафт, ошиқ ва билаклари устига қўяр эдилар.[67] Асҳобларини ҳам шунга буюрганлар.[68]

Гоҳо ўнг қўллари билан чап қўлларини ушлаб олардилар.[69]

Намозда ихтисордан (қўлларни биқинга қўйиб туришдан) қайтарар эдилар.[71]

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам намоз ўқиганларида бошларини эгиб, кўзларини ерга тикар эдилар.[72]

Каъбага кирганларида то қайтиб чиққунларича кўзларини саждагоҳларидан олмадилар.[73]

وقال صلى الله عليه وسلم: «لا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ فِي الْبَيْتِ شَيْءٌ يَشْغَلُ الْمُصَلِّيَ» (أبو داود وأحمد بسند صحيح)

Ва айтдилар: «Уйда (Каъбада) намозхонни машғул қилиб қўядиган бирор нарса бўлиши лойиқ эмас.»[74]

Кўзни осмонга қаратишдан қайтарар эдилар[75], бу ҳақда таъкидлаб шундай деганлар:

وقَالَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَيَنْتَهِيَنَّ أَقْوَامٌ يَرْفَعُونَ أَبْصَارَهُمْ إِلَى السَّمَاءِ فِي الصَّلاةِ أَوْ لا تَرْجِعُ إِلَيْهِمْ وفي رواية: أو لَتُخْطَفَنَّ أَبْصَارُهُمْ» (البخاري ومسلم)

«Намозда кўзларини осмонга кўтараётган кишилар бундан тийиладилар ёки кўзлари тортиб олинади».[76]

وفي حديث آخر: «فَإِذَا صَلَّيْتُمْ فَلا تَلْتَفِتُوا فَإِنَّ اللهَ يَنْصِبُ وَجْهَهُ لِوَجْهِ عَبْدِهِ فِي صَلاتِهِ مَا لَمْ يَلْتَفِتْ». (الترمذي والحاكم وصححاه)

Бошқа бир ҳадисда: «Агар намоз ўқисангиз, (у ёқ бу ёққа) қарамангиз. Зеро, Аллоҳ намозда турган бандасининг юзига – модомики бурилмай тураркан – Юзини тикиб туради.»[77]

وقالَ عَنِ التَّلَفُّتِ: «اِخْتِلاسٌ يَخْتَلِسُهُ الشَّيْطَانُ مِنْ صَلاةِ الْعَبْدِ» (البخاري وأبو داود)

Намозда у ёқ бу ёққа қараш ҳақида: «У шайтоннинг банда намозидан ўғирлайдиган ўлжасидир» деганлар.[78]

وقال صلى الله عليه وسلم: «لا يَزالُ اللهُ مُقْبِلاً عَلَى الْعَبْدِ فِي صَلاتِهِ ما لَمْ يَلْتَفِتْ فَإِذَا صَرَفَ وَجْهَهُ انْصَرَفَ عَنْهُ» (رواه أبو داود وغيره)

Яна айтганлар: «Банда намозида бурилмасдан турар экан, Аллоҳ унга иқбол қилиб (қараб) туради. Агар банда юзини бурса, Аллоҳ ундан бурилади.»[79]

Пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам (намозда) уч нарсадан: хўрознинг чўқишидек чўқишдан, итнинг чўккалаб ўтиришидек ўтиришдан ва тулкининг қарашидек қарашдан қайтардилар.[80]

وكان صلى الله عليه وسلم يقول: «صَلِّ صَلاةَ مُوَدِّعٍ كَأَنَّكَ تَراهُ فَإِنْ كُنْتَ لا تَراهُ فَإِنَّهُ يَراكَ» (ابن ماجه وأحمد وصححه الهيتمي الفقيه)

Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «(бу дунё билан) видолашувчининг намозидек, худди Уни кўриб турганингдек намоз ўқи. Агар сен кўрмаётган бўлсанг, У сени кўриб турибди.»[81]

وَيَقُولُ: «مَا مِنْ امْرِئٍ مُسْلِمٍ تَحْضُرُهُ صَلاةٌ مَكْتُوبَةٌ فَيُحْسِنُ وُضُوءَهَا وَخُشُوعَهَا وَرُكُوعَهَا إِلاَّ كَانَتْ كَفَّارَةً لِمَا قَبْلَهَا مِنْ الذُّنُوبِ مَا لَمْ يُؤْت كَبِيرَةً وَذَلِكَ الدَّهْرَ كُلَّهُ». (مسلم)

Яна айтган эдилар: «Бирон бир киши фарз намози ҳозир бўлганида таҳоратини, хушуъ ва рукуъини чиройли қилса, бу унинг олдинги гуноҳларига каффорат бўлади – агар катта гуноҳ қилмаган бўлса (катта гуноҳдан тавба қилиш к-к) –ва бу ҳар замон шундай (давом этади.)»[82]

عَنْ عَائِشَةَ «أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ صَلَّى فِي خَمِيصَةٍ لَهَا أَعْلامٌ فَنَظَرَ إِلَى أَعْلامِهَا نَظْرَةً فَلَمَّا انْصَرَفَ قَالَ اذْهَبُوا بِخَمِيصَتِي هَذِهِ إِلَى أَبِي جَهْمٍ وَاتُونِي بِأَنْبِجَانِيَّةِ أَبِي جَهْمٍ فَإِنَّهَا أَلْهَتْنِي آنِفًا عَنْ صَلاتِي» (البخاري ومسلم ومالك)

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам гулли адёлсимон нарсага ўранган ҳолларида намоз ўқий туриб унинг гулларига назар ташладилар. Намоздан бўшагач: «Бу ўранчиғимни Абу Жаҳмга олиб бориб бериб, менга Абу Жаҳмнинг анбижониясини (гулсиз, дағал матосини) келтириб беринглар. Чунки, бу ҳозир мени намозимдан чалғитди» дедилар.[83]

عَنْ عَائِشَةَ «أَنَّهُ كَانَ لَهَا ثَوْبٌ فِيهِ تَصَاوِيرُ مَمْدُودٌ إِلَى سَهْوَةٍ فَكَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُصَلِّي إِلَيْهِ فَقَالَ أَخِّرِيهِ عَنِّي فَإِنَّهُ لا تَزَالُ تَصَاوِيرُهُ تَعْرِضُ لِي فِي صَلاتِي» (البخاري ومسلم)

Оиша розияллоҳу анҳонинг суратлари бор бир матоси бўлиб, у айвонда осилиб турар, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қараб намоз ўқирдилар. (Бир куни:) «Уни мендан узоқлаштиринг, чунки унинг суратлари намозда мени машғул қиляпти» дедилар.[84]

وكان يَقُولُ: «لا صَلاةَ بِحَضْرَةِ الطَّعَامِ وَلا هُوَ يُدَافِعُهُ الأَخْبَثَانِ» (رواه مسلم)

Ва айтар эдилар: «Таом ҳозир бўлган вақтда ва икки хабис нарса (яъни, катта ва кичик ҳожат) қисталиб турганда намоз ўқилмайди.»[85]

[1] Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида намоз ўқиганида ул зот унинг намози нуқсонли бўлганини айтиб, 2 марта қайта ўқишга буюрган кейин эса намозни қандай ўқиш кераклигини батафсил тушунтириб берганлар. Ушбу воқеа баён қилинган ҳадис шариат китобларида «Намозини нуқсонли қилган киши ҳақидаги ҳадис» номи билан машҳурдир. (Тарж.)

[2] Бухорий ва Муслим ривояти.

[3] Бухорий ва Муслим ривояти.

[4] «Бақара»: 115-оят.

[5] Абу Довуд ва Ибн Ҳиббон ривояти.

[6] Аҳмад ва Термизий ривояти.

[7] Бухорий ва Аҳмад ривояти.

[8] Байҳақий ривояти.

[9] Дорақутний, Ҳоким, Байҳақий, Термизий, Ибн Можа ва Табароний ривоятлари.

[10] «Бақара»: 144.

[11] Бухорий, Муслим, Аҳмад, Сирож, Табароний, Ибн Саъд ривоятлари. Бу намоз жумҳур уламо, жумладан Абу Ҳанифа ва икки дўстлари наздида саҳиҳ қавлга кўра аср намози эди. Бу ҳақда Ҳофиз Ибн Касир ўз тафсирида ҳадислар келтирган.

[12] «Бақара»: 238.

[13] «Бақара»: 238, 239.

[14] Термизий ва Аҳмад ривоятлари.

[15] Муслим ва бошқалар ривояти.

[16] Бавосил (геморрой) касаллиги

[17] Бухорий, Абу Довуд, Аҳмад ривоятлари

[18] Бухорий, Абу Довуд, Аҳмад ривоятлари

[19] Аҳмад ва Ибн Можа ривоятлари.

[20] Табароний, Баззор, Ибн Саммок, Байҳақий ривоятлари.

[21] Баззор, Дорақутний, Абдулғаний ал-Мақдисий, Ҳоким ва Заҳабий, саҳиҳ.

[22] Абу Довуд, Ҳоким, Заҳабий, саҳиҳ.

[23] Муслим ва Абу Довуд ривоятлари.

[24] Бухорий ва Муслим ривоятлари.

[25] Муслим ва Аҳмад ривоятлари.

[26] Насоий, Ибн Хузайма, Абдулғаний ал-Мақдисий, Ҳоким ва Заҳабий, саҳиҳ.

[27] Абу Довуд ва Ибн Можа ривоятлари.

[28] Абу Довуд, Баззор, Ҳоким, Заҳабий, саҳиҳ.

[29] Абу Довуд, Баззор, Ҳоким, Заҳабий, саҳиҳ.

[30] Абу Довуд, Ибн Хузайма, Ҳоким, саҳиҳ.

[31] Абу Довуд, Насоий, Ибн Хузайма.

[32] Абу Довуд, Ибн Хузайма, Ҳоким, саҳиҳ.

[33] Бухорий, Муслим, Ибн Саъд ривоятлари.

[34] Бухорий ва Аҳмад ривоятлари.

[35] Бухорий ва Муслим ривоятлари.

[36] Ибн Хузайма ривояти.

[37] Абу Довуд, Баззор, Ҳоким ривоятлари.

[38] Бухорий, Муслим, Ибн Можа ривоятлари.

[39] Бухорий ва Аҳмад ривоятлари.

[40] Бухорий ва Аҳмад ривоятлари.

[41] Муслим, Ибн Хузайма, Аҳмад ривоятлари.

[42] Муслим, Абу Довуд ривоятлари.

[43] Насоий, Аҳмад ривоятлари.

[44] Бухорий, Муслим, Абу Яъло ривояти.

[45] Ибн Хузайма, Табароний, Ҳоким ривоятлари.

[46] Аҳмад, Дорақутний, Табароний ривоятлари. Ушбу ҳадис маъноси «Саҳиҳайн» ва бошқа китобларда кўпгина саҳобалар ривояти билан келган. У Қодиёнийя тоифаси инкор қиладиган кўплаб ҳадислардан биридир. Чунки улар Қуръон ва ҳадисда келган жинлар оламига ишонишмайди. Қуръонда келган оятлар маъносини ўзгартиришиб, масалан, «Жин» сурасидаги: «Менга ваҳий қилиндики, жинлардан бир гуруҳи (менинг Қуръон тиловат қилганимни) эшитишди» оятидаги «жин» сўзини «инсонлардан бўлган» деб таъвил қилишади. Ҳадисларни эса имкони бўлса ботил таъвиллар билан ўзгартиришади, иложи бўлмаса – ҳар қанча саҳиҳ ва мутавотир ҳадис бўлмасин – ботил ҳадис деб эълон қилишади.

[47] Бухорий, Муслим ривояти.

[48] Бухорий, Муслим ривояти. (Ровийлардан Абу Назр айтади: 40 кун эдими, ойми, йилми, билмай қолдим.)

[49] Муслим, Абу Довуд, Ибн Хузайма ривоятлари.

[50] Муслим, Абу Довуд, Ибн Хузайма ривоятлари.

[51] Бухорий, Муслим ва бошқалар ривояти. Имом Нававий «Равзатут-толибийн»да айтади: Ният – қасд маъносида бўлиб, намозхон ўқимоқчи бўлаётган намозининнг зотини ва «пешин намозининг фарзи» деган каби сифатларини зеҳнида ҳозирлаб, сўнг уларни биринчи такбирга боғлаган ҳолда қасд қилади.

[52] Муслим, Ибн Можа ривоятлари.

[53] Табароний саҳиҳ иснод билан ривоят қилган.

[54] Таҳрими – яъни, намоз ичида қилишлик ҳаром қилинган ишларнинг бошланиши такбир айтилиши биландир, таҳлили – яъни, мазкур ишларнинг ҳалол қилиниши салом берилиши биландир.

[55] Абу Довуд, Термизий, Ҳоким ривоятлари.

[56] Аҳмад, Ҳоким ривоятлари.

[57] Муслим, Насоий ривоятлари.

[58] Аҳмад, Байҳақий саҳиҳ санад билан ривоят қилган.

[59] Бухорий, Насоий ривоятлари.

[60] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари.

[61] Абу Довуд, Ибн Хузайма, Таммом, Ҳоким ривоятлари.

[62] Бухорий, Насоий ривоятлари.

[63] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари

[64] Муслим, Абу Довуд ривоятлари.

[65] Ибн Ҳиббон, Зиё саҳиҳ санад билан ривоят қилган.

[66] Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари.

[67] Абу Довуд, Насоий, Ибн Хузайма ривоятлари.

[68] Молик, Бухорий, Абу Авона ривоятлари.

[69] Насоий, Дорақутний саҳиҳ санад билан ривоят қилган.

[70] Абу Довуд, Ибн Хузайма, Аҳмад ривоятлари.

[71] Бухорий, Муслим ривоятлари.

[72] Байҳақий, Ҳоким ривоятлари.

[73] Байҳақий, Ҳоким ривоятлари.

[74] Абу Довуд, Аҳмад ривоятлари.

[75] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари.

[76] Муслим , Бухорий, Сирож ривоятлари.

[77] Термизий, Ҳоким ривоятлари.

[78] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари.

[79] Абу Довуд, Ибн Хузайма, Ибн Ҳиббон.

[80] Аҳмад ва Абу Яъло ривоятлари.

[81] Табароний, Рувёний, Зиё, Ибн Можа, Аҳмад, Ибн Асокир, Ҳайсамий.

[82] Муслим ривояти.

[83] Бухорий, Муслим ривоятлари.

[84] Бухорий, Муслим ривоятлари.

[85] Бухорий, Муслим ривоятлари.