Ислом Нури

 

Жума насихатлари 

 

(Давоми)

 

Инсоннинг ўзи ва ўзгалар ўртасидаги  нарсалардаги омонат

 

Бу  омонат хох мол хох бошка нарса бўлсин инсонларнинг сизга топширган   нарсаларини ва уларнинг хакларига риоя килишни ўз ичига олади. Машхур хадисда айтилганидек хиёнат мунофикликнинг энг катта  белгиларидандир. «Мунофикнинг аломати учта бўлади; сўзласа ёлгон сўзлайди, ваъда берса вафо килмайди, унга омонат кўйилса хиёнат килади.» (Бухорий ва Муслим ривояти)

Омонатга хиёнат этишлик мунофиклик аломатларидандир. Яъни агар унга биров омонат кўйса  омонатдорлик килмайди. Балки, унга омонат кўйилган хакларга  хиёнат килади.

( فَإِنْ أَمِنَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً فَلْيُؤَدِّ الَّذِي اؤْتُمِنَ أَمَانَتَهُ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ) (البقرة:283)

«Агар бир-бирларингизга омонат кўйсангиз омонат кўйилган киши омонатни адо килсин ва Парвардигори   Аллохдан кўрксин!» (Бакара: 283)

Баъзилар сизга ишонгани ва сиз хакингизда яхши ўйда  бўлгани учун ўз хакини бериб кўяётганида гувох чакирмайди, сиздан васика-ишонч когози олмайди. Бу кишининг хаккига риоя этишингиз ва унга хиёнат килиб кўйишдан жуда-жуда эхтиёт бўлишингиз лозим.

Агар бир киши сизга карз берса  ва у сизга ишонса, гувох чакирмаса, карзни ёзмаса бу омонатни мазкур оятдаги омонат деб билинг; «Агар бир-бирларингизга омонат кўйсангиз» яъни агар унга молини карз ёки шунга ўхшаш бирон нарсани омонат кўядиган бўлса, омонатдор бу омонатни ўз эгасига саломат етказсин. У куйидаги оятда хам зикр килинган;

 (إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا) (النساء:58)

«Албатта Аллох сизларни омонатларни ўз эгаларига топширишга буюради.» (Нисо: 58)

Бу оятнинг  нозил бўлиш сабаби хакида шундай ривоят килинади: Пайгамбар саллоллоху алайхи ва саллам Каъба калитини  Усмон ибн Талхадан олганларида нозил этилган. Каъбанинг хижобати (каъба пўшини янгилаб туриш) Бани Абдуд-дор кўлида эди. Усмон ибн Талха мана шу кабиладан эди. Макка фатх этилганида пайгамбаримиз саллоллоху алайхи ва саллам Усмондан калитни талаб килдилар. Усмон «омонатгами»  деганида расулуллох саллоллоху алайхи ва саллам «ха» деб жавоб бердилар. Калит расулуллох кўлига ўтгач Аббос уни пайгамбаримиздан ўзига беришларини сўради; «Уни менга беринг. Токи сикоят хам садонат (хожиларга сув-овкат бериш) хам менда бўлсин.» шунда  Аллох юкоридаги ояти каримани нозил килди. Чунки, расулуллох саллоллоху алайхи ва саллам калитни Бани Абдуд-дордан омонатга олган эдилар. Аллох таъоло бу омонатни эгасига кайтариб беришни буюрди. Чунки, Бани Абдуддор Каъба садонати ва хижобатига бошкалардан кўра хаклирок эди.

Расулуллох саллоллоху алайхи ва саллам уларга омонатни кайтардилар, оят гарчи мана шу ходисага хос тушган бўлсада у барча омонатларга умумийдир. Чунки,  хусусий сабаб эмас, лафзнинг умумий эканлиги эътиборга олинади. Хар холда инсонлар ўртасидаги нарсаларда омонатлар кўп. Бунга сир-асрорлар, молу давлат хам киради. Агар биров ичидаги сирни ёки ўзи билан ахли орасидаги гапни сизга омонат килиб айтса ва уни ёйишдан сизни кайтарса, сиз бу сирни умуман ташкарига чикарманг. Чунки, бу омонат. Халиги киши сизга ишонди, бу сирни хеч качон очмаслигингиздан хоритжам бўлди ва шунинг учун уни сизга омонат килди, унга хиёнат килиб кўйманг. Сизнинг омонат кўйган сирингизни очиб юборган кишига сиз хам хиёнат билан жавоб берманг. Бу мумкин эмас. Расулуллохдан куйидаги мазмундаги хадис ривоят этилган: «Сенга омонат кўйганнинг омонатини адо эт, сенга хиёнат килганга хиёнат килма». (Абу Довуд ва Термизий ривоятлари)

Биров сизга молини кўйиб кетади ёки карз беради-да гувохларни чакирмайди, васика тилхат олмайди. Ёки ўзининг хакларидан маълум бир хакини сизга бериб уни саклаб туришингизни сўрайди. Сиз юкоридаги барча ишларда омонатни ўз эгаларига топширишга буюрилгансиз. Бу сиз ва биродарингиз ўртасидаги омонат. Уни адо этмогингиз вожибдир.

Мол, карз, обрў ёки шунга ўхшаш нарсаларда сизга хиёнат килиб кетган кишини сиз хам унга хиёнат килиш билан жазоламанг. Балки, кечириб юборинг  Аллох сизни гўзал мукофотлар билан такдирлайди. Сизни афв этади. Хиёнатни эса агар касддан-атайлаб килган бўлса хиёнати учун жазолайди.  У сизнинг бу муомалангизни кўриб надомат чекиши мумкин. Ахир у сизга хиёнат килганди-ку! Сизнинг бу муомалангиз унинг афсус-надоматлар килиб  келгусида омонатни адо этишдек гўзал хулк билан хулкланишига сабаб бўлиб колади.

Инсонларнинг хаклари

Инсонларнинг хаклари; моллари, сирлари, обрў-эътиборлари ва шунга ўхшаш нарсалари учун албатта жавоб бериладиАллох хузурида шак-шубхасиз бу нарсалар хакида савол – жавоб бўлади. Шунинг учун хам пайгамбаримиз саллоллоху алайхи ва саллам инсонларнинг хаклари хакида шундай дедилар: «Киёмат куни хаклар албатта ўз эагаларига топширилади. Хатто шохли кўчкордан шохсиз кўчкорга касос олиб берилади.» (Имом Муслим ривояти)

Бу инсонлариннг бир-бирлари ўртасидаги хакларини хам ўз ичига олиши шубхасиздир. Ким бирон нарса олган ёки бировга зулм килган бўлса бу хаклар учун албатта касос олинур. Шунинг учун хам пайгамбаримиз саллоллоху алайхи ва саллам асхобларидан «Муфлис (ифлос) кимлигини биласизларми?» - деб сўрадилар. Муфлис на дирхами ва на бирор нарсаси бор бўлмаган кишига айтилади –дедилар. Расулуллох саллоллоху алайхи ва саллам дедилар: «Менинг умматимдаги муфлис киёмат куни намози, рўзаси ва зокоти билан келади. Лекин у бу одамни сўккан, унисига тухмат килган, бировнинг молини еган, бошкасининг конини тўккан яна кимнидир урган бўлади. Халиги кишининг яхшиликларидан уларга олиб берилади. Агар яхшиликлари тўлашга етмай колса уларнинг хатоларидан олиб бунга юкланади. Сўнг уни дўзахга ташланади.» (Имом Муслим ривояти)

Бу бировларнинг хакларига хиёнат килган кишининг холидир. Киёмат кунида унинг амаллари тоглардек бўлса хам, бутунлай хеч нарсасиз бўлиб колади. Кимки хиёнат килган бўлса  унинг яхши амаллари хак эгаларига бўлиб берилади. Ўзига берилган хаклар ва омонатларга хиёнат килган киши киёмат куни уларни шу тарзда тўлайди. Бу омонатлар кийим-кечак, идиш-товок каби нарсаларда бўлиши ёки муомалот турлари хисобланган; карзлар, гаровга кўйилган нарсалар ва ёки бошка ишониб топширилган омонатлар бўлиши мумкин. Агар омонатларга хиёнат киладиган бўлса  Аллох хузурида туриб хиёнатига жавоб беради.

 

Омонатга хиёнат килишнинг бир канча кўринишлари бор:

1.   Эгаси ишлатишга рухсат бермаган нарсани ишлатиш. Масалан: кийими ёки пояфзалини кийиш, уловни, машинасини мишин. Шунингдек эгаси сизга яшашга рухсат бермаган омонат кўйилган уйда яшаш.

2.  Омонатдан тониш.

Бу  тўланадиган куни белгиланган омонатларга хиёнат килиш. Ибн Касир Ахзоб сурасининг 72-оятини тафсирида куйидаги машхур хадисни Ибн Жарирдан, Абдуллох ибн Масъуддан накл килади; расулуллох саллоллоху алайхи ва саллам дедилар: « Аллох йўлидаги ўлим омонатдан бошка барча гунохларни-ёки «барча нарсаларни»- каффорот килади яъни ювиб юборади. Киёмат куни омонат кўйилган киши олиб келинади «омонатингни бер-адо кил,  дейилади. У – эй роббим, ахир кандай килиб бераман дунё тугади-ку.» - дейди. Унга яна «омонатингни адо кил» - дейилади. У яна – эй роббим, ахир кандай килиб бераман дунё тугади-ку.» - дейди. Унга яна «омонатингни адо кил» - дейилади. У яна – эй роббим, ахир кандай килиб бераман дунё тугади-ку.» - дейди. Сўнгра айтади: «Уни онаси Ха-а-вия (Дўзах)га олиб боринглар. У онаси Ховияга  олиб борилади ва унга ташланади. Хатто дўзахнинг каъригача тушади. У ерда берилган омонатни ўз холича турганлигини топади. Уни олиб елкасига кўйяди ва жаханнам лабигача кўтарилиб келади. У энди чикдим деганида кадами тойилиб кетади ва омонат ортидан абадул-абад тушиб кетади.» айтиб ўтганимиздек инсонларнинг хаклари устида албатта хисоб-китоб ва касос бўлади. мусулмон киши Киёмат кунида касос таъйин бўлган мана шу хукуклардан жуда – жуда эхтиёт бўлмоги лозим.

3.  Бадандаги ёки мол-мулкдаги хиёнатлар.

 а) Бадандаги хиёнат.

Бировни кимсасиз жойда уриб, бошини ёриб ёки ўлдириб яна хеч нарса кўрмагандек юриш хам баданга килинган хиёнатлардан. Бу йўл ходисаларида кўп учрайди. Йўлда хеч ким бўлмаганида ёки кишилар назаридан чет жойда ўз айбини яшириб кетишга уринади. Жарохатланган ёки ўлдирилган киши хаётдги хаккидан фойдалана олмайди. Аммо  Аллох таъоло барча нарсани билиб туради ва хиёнат килган кишини киёматда хисоб-китобга рўпара килади. Жабр кўрган биродарига унинг яхшиликларидан олиб беради. Агар яхшиликлари бўлмаса жабрланган кишининг гунохлари унга кўйилади ва дўзахга ташланади.

б) Хак ва мулклардаги хиёнат:

Шундай кишилар борки, бировдан нарса сотиб олади ёки карз кўтаради ва буни расмий  васикаларга ёзишади. Мабодо мол эгаси ёки карз берувчи бошига бирон иш тушса; дейлик васикалари ёниб кетса ёки йўколиб колса, бу хам инкор ва тониб кетишга тайёр бўлиш учун ўзидаги мол олганлиги хакидаги васикаларни йўкотишга шошилади. Шу билан хакикатни бутунлай яшираман деб ўйлайди. Лекин  Аллох уни кўриб турибди. Киёматда ундан биродарининг хакини тўлик килиб олиб беради.

Агар инсон  бу хакни унутиб кўйган бўлса,  Аллох уни афв этади. Хак эгаси агар хаккидан воз кечса кечиб юборгани учун мукофотлар берар эди. Киши ўзига хиёнат килган муслимга нисбатан хам яхши фикрда бўлмоги унинг хиёнатига хиёнат билан жавоб бермаслиги лозим. Мусулмон киши одамлар билан чиройли муомалада бўлсин. Унга огир килганлар юкини у енгил килсин, афв этсин, кечиб юборсин ёки ундан баъзи нарсаларини енгиллаштирсин. Шояд  Аллох ундан кечиб юборса.

 

Омонатдор бўлишга ёрдам берадиган сабаблар

Инсонни омонатни адо этишга олиб борадиган бир канча сабаблар бор. Уларнинг энг мухим ва катталарини куйида санаб ўтамиз.

1.          Инсон ўзини Аллох яратган эканлигини билмоклиги. Яралмиш Яратувчининг кули бўлади. У ўзи ва Парвардигори ўртасидаги алока  хакларини адо килмоги лозим.

2.        Инсон Аллох таъолонинг унга  неъмат ва фазлу мархаматлар килувчи зоотлигини ва ўзининг  Аллох неъматларига бурканганини билиши-англаб етиши. Кул Парвардигори томонидан омонат кўйилган хакни адо килишдан бош тортиши мумкин эмас.

3.          Мазкур омонатлар  Аллох тарафидан унга фарз килинганини ва бу фарзларни адо килиш шартлигини хис килиши.

4.          Инсонннинг Парвардигори барча нарсани кўриб-билиб турувчи зотлигини, Ундан хеч нарса махфий бўлмаслигини ва инсон елкасидаги мазкур омонатлар хам шулар жумласидан бўлиб уларни адо этиш шартлигини хис этиши.

5.         Инсон качон-ки мана шу хакни бажарса ва бу омонатларни хох махфий бўлсин, хох ошкора бўлсин, хакикий адо этса дунё ва охиратда улкан ажру-савобга эга бўлишини тушуниб етиши. Дунёда бериладиган яхшилик; калбининг очилиши  хотиржамлиги ва  Аллох унинг ризкини кенг –мўл килиб кўйиши. Охиратда бериладиган яхшилик; Ухровий ажр бўлган улкан савоб.
Бундан бошка сабаблар хам бор. Лекин биз уларнинг энг мухимларини санаб ўтдик. Аммо сиз кўриб турган баъзи бир кишилар зиммаларидаги хакларини адо килмасликлари ёки уни чала адо килишлари,  Аллох харом этган чегараларни бузишлари калбларида  Аллохни яхши танимаганликлари ёки  Аллох неъматларини тўлик хис этмаганлари, Аллохнинг Холик ва Молик зотлигини  билмаганликлари ёки жазо ва мукофот бераман деган ваъдасини тасдик этмасликларидир. Ёки шунга ўхшаш бошка бир сабаблардир.

Диний омонатларга хиёнат килаётган кимсалар ёки уларнинг адо килмаётганлар калбларида иймонлари заиф бўлган кишилардир.

Биз  Аллохдан калбларимизни ўзининг тоатида жамлашлигини сўраймиз. Аллох таъоло Мусулмонларнинг калбларини ва калималарини бир килсин! Уларни хак йўлга чиройли суратда кайтарсин. Уларга хакни хаклигини кўрсатиб унга эргашишни, ботилни ботиллигини кўрсатиб, ундан узоклашишни насиб этсин!

◄◄◄Бошига кайтиш

Давомига ўтиш►►►

   ЮкоригаÎ