Ислом Нури
Жума насиҳатлари
|
||
|
|
||
Ислом Нури
Жума насиҳатлари
Эркаклар кийинишида ман қилинган нарсалар
Нашрга тайёрловчи Муҳаммад Фатҳий
ИНТ таржимаси
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
1. Исбол
Аллоҳга ҳамдлар бўлсин, Аллоҳнинг Расулига ва у зотнинг аҳли-оиласи, саҳобалари ва у зотга яхшиликда эргашган барча кишиларга салавот ва саломлар бўлсин.
Аммо баъд...
Исбол – эркак кишининг кийими тўпиғи[1]дан пастга тушиб туриши маъносида бўлиб, устки кийим, изор[2], шим, шалвар, узун кўйлак каби нарсаларни ўз ичига олади.
Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам, саҳобаи киромлар ва улуғ имомлардан исболни ман қилувчи ва унга бепарво қарашдан қайтарувчи кўп ривоятлар келган. Улар шу қадар кўпки, маъно жиҳатидан мутавотирлик даражасига етган. Ўттизга яқин саҳоба бу ҳақда ривоят қилган бўлиб, баъзилари «Саҳиҳ»ларда, баъзилари «Сунан» ва «Муснад»ларда, айримлари бошқа ҳадис девонларида битилган.
Исболнинг иккитта ҳолати бор:
Биринчи: Кийимни такаббурлик билан судраб юриш. Бунинг ҳаром ва гуноҳи кабиралардан эканига ижмоъ - иттифоқ қилинган ҳамда мўътабар аҳли илмлардан биронталари бунга қарши фикр айтмаганлар. Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзлари бунга асос бўлади:
«Ерда кибру-ҳаво билан юрмагин. Чунки Аллоҳ барча кибр-ҳаволи — мақтанчоқ кимсаларни суймас.» (Луқмон: 18)
«Ўз диёрларидан кибру ҳаво билан ўзларини одамларга кўз-кўзлаб чиққан ва Аллоҳнинг йўлидан тўсадиган кимсалар каби бўлмангизлар!» (Анфол: 47).
Мазкур оятларда Аллоҳ субҳанаҳу ва таоло кибру ҳаволи ва мақтанчоқ кимсаларни мазаммат қилди.
Исболнинг ҳаромлиги ва ман қилингани ҳақида саҳиҳ ҳадислар ҳам келган.
Жумладан, имом Бухорий ва имом Муслимнинг «Саҳиҳ»ларида қуйидаги ҳадислар келтирилади:
Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Кийимини такаббурлик билан судраб юрган кишига Аллоҳ таоло қарамайди».
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Кеккайиб, изорини судраб юрган кимсага қиёмат куни Аллоҳ қарамайди».
Муҳаммад ибн Зиёд айтади: Мен Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳунинг шундай деганини эшитдим: Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар – ёки Абул Қосим соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар (деди)– : «Бир киши сочларини силлиқ тараб, ўзига бино қўйиб, ипак кийимларга ўраниб кетаётган пайт Аллоҳ уни ерга юттирди. У то қиёмат кунигача ерга киришда давом этади».
Солим ибн Абдуллоҳ отаси Абдуллоҳ ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Бир киши изорини судраб бораётганида уни ер ютиб юборди, энди у то қиёмат кунигача ерга киришда давом этади».
Абу Зар розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Уч тоифа кишилар борки, қиёмат куни Аллоҳ таоло уларга гапирмайди, қарамайди, уларни покламайди, уларга аламли азоб бордир». Бу сўзларни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уч бор такрорладилар. Шунда Абу Зар: «Бундай зиёнкор ва ноумид кимсалар кимлар, ё Расулуллоҳ?» деб сўради. «Кийимини тўпиқдан пастга осилтириб юрувчилар, яхшилигини миннат қилувчилар, молини ёлғон қасам билан ўтказувчилар», дедилар.
Булардан бошқа кўп ҳадислар бўлиб, уларнинг барчасида кийимни тўпиқдан пастга туширишнинг ва кибрланиб судраб юришнинг ҳаром эканлиги, бундай қилувчига қиёмат куни Аллоҳ таоло гапирмаслиги, қарамаслиги ва уни покламаслиги, унга аламли азоб борлиги ҳақида огоҳлантиришлар келган.
Иккинчи: Кийимни кибрланмаган ҳолда тўпиқдан пастга тушириб кийиш. Бу ҳам ҳаром ва қилувчисига қиёмат куни азоб борлиги ваъда қилинган ишдир. Яъни, кийими оёғининг тўпиқдан пастини ўраб турган жойига дўзах ўти тегади.
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Изорнинг тўпиқдан пастки қисми дўзахдадир» Имом Бухорий ривояти.
Хаттобий айтади: Бу ҳадисда изорнинг тўпиқдан пасти дўзахда, деб айтилган бўлса-да, аслида унинг ўрни, яъни киювчисининг бадани кўзда тутилган. Маъно шуки, оёқнинг тўпиқдан пасти азобланади.
Абдурраззоқ Абдулазиз ибн Абу Равводдан ривоят қилиб келтиради: Нофеъдан шу ҳақда сўралди. У айтди: «Кийимда нима гуноҳ?! Аксинча, икки оёқнинг тўпиқдан пасти».
Ушбулардан хулоса қилиш мумкинки, кийимни тўпиқдан пастга тушириб юриш мутлақо мумкин эмас, кибр билан қиладими, кибрсиз қиладими, фарқи йўқ.
Аҳли илмларга маълумки, мутлақ нарса муқайяд нарсага ҳамл қилинади, бу икки ҳолат ўртасини, улар хусусидаги ваъийд ҳар хил бўлгани учун, тенглаштириш мусаллам (жоиз) эмас.
Ибн Ҳажар Умму Салама ҳадисининг шарҳида айтади: «Мазкур тушунчадан шуни истифода қилинадики, исболдан мутлақ қайтарган ҳадислар уни кибр билан қилган киши ҳақида аниқ қилиб айтилган бошқа ҳадислар билан муқайяддир, деган кишининг гапини чуқурроқ текшириш керак бўлади. Нававий айтади: Кибр билан судраб юришга чеклаган ҳадисларнинг зоҳири ҳаромлик кибр билан судрашга хос бўлишини тақозо қилади. Бироқ, текширилса маълум бўладики, агар шундай бўлганида Умму Саламанинг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан аёлларнинг этакларини судраб юришлари ҳукмини сўрашида маъно бўлмас эди. Зотан, у исболдан мутлақ қайтариш кибр билан бўладими, кибрсиз бўладими, баробар, деб тушунганлиги боис аёлларнинг бу ҳақдаги ҳукмини сўради. Зеро, аёллар авратларини яшириш зарурати туфайли исболга мажбур бўлардилар[3]. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам унга аёлларнинг бу борадаги ҳукми эркакларнинг ҳукмидан ташқари эканини баён қилдилар.
Шу ўринда эътибор қаратиш керак бўладиган бир масала бор, яъни исболнинг ўзи кишининг кибрли эканида гумон қилишга олиб келади. Шариат соҳиби бўлган Зот кибрнинг моддасини ҳам кескин бартараф этди ва бу хоҳиш-истакларга йўл бермайдиган умумий ҳукм бўлиб қолди.
Ибн Ҳажар айтади: Исболдан ман қилинишнинг бошқа бир тарафи ҳам борки, ундан кибр гумон қилинади. Ибн Арабий айтган: Бир киши кийимини тўпиғидан осилтириб юрган ҳолда «мен буни кибр билан қилмаяпман» дейиши жоиз эмас. Чунки қайтариқ лафзан уни ҳам ўз ичига олган. Мен бунга бўйсунмайман, чунки бундаги иллат-сабаб менда топилмаяпти, деган даъво олинмайди. Балки этагини судраб юришининг ўзи унинг мутакаббирлигига далилдир. Хулоса шуки, исбол – кийимни судраб юришни, кийимни судраб юриш эса кибрни англатади, агарчи киювчи кибрни қасд қилмаса ҳам. Биз ана шу одамга айтамиз қани кибр қилмаётган бўлсангиз тўпиқдан пастини кестириб юборинг-чи! Айни даъвони қиладиганларнинг аксарлари "ҳўп" деб жавоб бера олмайдилар. Ана шунинг ўзи кибрга далолат қилшда кифоядир.
Шунга ҳам аҳамият қаратиш керакки, изор, узун кўйлак ва шимларнинг исболида фарқ йўқ ва ҳаммасидаги исбол битта нарсадир.
Солим ибн Абдуллоҳ ибн Умардан изорни судраб юриш ҳақида келган ҳадис тўғрисида сўралиб, бу изорга хосми? дейилди: «Ундай эмас, бу кўйлак, изор, чопон ва салла ҳақида» дедилар.
Шайхулислом Ибн Таймия айтади: Кўйлак, шалвар ва бошқа кийимларнинг узунлиги ҳар қанча бўлсин, тўпиқдан пастга тушмаслиги керак. Бунга далил – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан собит бўлган ҳадислардир. Исбол кўйлак, шалвар ва изорда бўлади.
Ибн Ҳажар айтади: Табарий деди: Ҳадисда «изор» лафзи билан ворид бўлди, чунки у даврда аксарият одамлар изор ва ридо кийишарди, эндиликда одамлар кўйлак ва шимлар кийишга ўтган бўлса ҳам уларнинг ҳукми изорнинг ҳукми каби бўлаверади.
Зайд ибн Абу Сумайя Ибн Умарнинг шундай деганини эшитдим дейди: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг изор ҳақидаги сўзлари кўйлакка ҳам тааллуқлидир, яъни кўйлакнинг тўпиқдан пастга тушган қисми ҳам худди изорда бўлганидек дўзахдадир.
Ҳатто, аксар уламолар енгларни, саллани ва осилтириб юриш мумкин бўлган ҳамма нарсаларни исболга киритишган ва бундан қайтаришган.
Санъоний айтади: Шунингдек, айрим ҳижозликлар каби кўйлак енгларини ҳам одатдагидан узайтириб кийиш ҳаром қилинган исболдир. Қози Иёз олимлардан нақл қилиб келтирганки, кийимларнинг кенглиги ва узунлигида одатдан ташқари зиёда қилингани макруҳдир.
Қизиқки, баъзи эркак ва аёллар пайғамбарларининг ҳидоятига зид ўлароқ, у зотнинг суннатларига эргашмай ва буйруқларига қарши иш тутиб, эркаклар кийимларини ерга теггудек қилиб юришади, ваҳоланки калта кийишга буюрилган эдилар, аёллар эса болдирларини очиб юришади, ваҳоланки баданларини беркитишга буюрилган ва этакларини бир газгача судраб юришга рухсат берилган эдилар. Ундайлар Аллоҳ таоло огоҳлантирган аниқ ваийдан ва қаттиқ азобдан қўрқмасмикинлар?!
«(Пайғамбарнинг) амрига хилоф иш қиладиган кимсалар ўзларига бирон фитна-кулфат етиб қолишдан ёки аламли азоб етиб қолишидан ҳазир бўлсинлар!» (Нур: 63).
Имом Аҳмад айтади: Оятдаги фитнадан мурод ширкдир, агар у зотнинг сўзларидан баъзиларини қилмаса, қалбига ҳақдан оғдирувчи нарсалар келиб, оқибатда ҳалок бўлиши мумкин.
Бу уммат пешволарининг юқорида ўтган гаплари уларнинг изларидан юришингиз, уларнинг тезлик билан қабул қилишлари, бўйсуниш ва итоат қилишларидан ўрнак олишингиз учун келтирилди.
Жубайр ибн Абу Сулаймон ибн Жубайр ибн Мутъим Абдуллоҳ ибн Умар билан бирга ўтирган эди. Шунда бир ёш йигит олдиларидан ўтиб қолди. Унинг устида санъоний жубба (чопон) бўлиб, уни судраб келар эди. Ибн Умар унга: «Буёққа кел, эй йигит» деди. Йигит унга: «Нима гап, эй Абу Абдурраҳмон?» деди. Ибн Умар: «Шўрингга шўрва тўкилгур, қиёмат куни Аллоҳ сенга қарашини истайсанми?» деди. Йигит: «Субҳаналлоҳ, нега истамас эканман», деди. Ибн Умар деди: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг шундай деганларини эшитганман: Изорини кибр билан судраб юрган бандага Аллоҳ таоло қиёмат куни қарамайди».
Жубайр айтади: Шу кундан кейин ҳалиги йигит ўлгунига қадар фақат кийимлари йиғиштирилган ҳолда кўрилди.
Қуртубий раҳимаҳуллоҳ айтади: «Бу одамларга нима бўлганки, этакларини осилтириб, кийимларини узайтириб олишади-да, кейин ўзларини қийнаб қўллари билан кўтариб юришади. Бу кибр ҳолати ва манманлик асосидир. Бундан ҳам ёмони, улар осий бўлишади, нажосатга аралашиб юришади-да, кейин Аллоҳ бировларга хос қилиб берган улуғ фазилатларга ўзларини эгадор деб кўраяптилар. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Кибрланиб кийимини судраб юрганларга Аллоҳ таоло қарамайди», деганларида Абу Бакр розияллоҳу анҳу: «Ё Расулуллоҳ, изоримнинг бир томони осилиб қолади, сезиб қолганимда кўтариб оламан, нима қилай?», деб сўрадилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Сиз кибрланиб шундай қиладиган кишилардан эмассиз», деб жавоб бердилар. Демак, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кийимни судраб юришдаги қайтариқни умумий қилиб, Абу Бакр розияллоҳу анҳуни бундан истисно қилдилар. Паст кишилар ўзларини улуғ зотларга тенглаштиришни исташади, бироқ аслида бу уларга муносиб эмас». Ана ўшаларга ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам гувоҳлик берганларида эди, биз ҳам уларнинг гапларини қабул қилган бўлардик.
2. Шуҳрат кийими
Кийимдаги шуҳрат уни судраб кийишда ҳам, ўта калта кийишда ҳам, кенг-торлигида, рангида, кўринишида, сифатида, қўйингки, шариат чекловларидан ташқарига чиққан барча ҳолатда бўлади.
Абу Довуд Ибн Умардан ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Ким шуҳрат кийимини кийса, қиёмат куни Аллоҳ унга худди шундай кийим кийдиради, сўнг унинг ичида ўт алангаланади» (Албоний ҳасан деган).
Шайхулислом айтади: Кийимнинг бошқаларникидан ажралиб туриши макруҳ. У одатдан ташқари юқори (башанг, зўр) кийиниш ва одатдан ташқари паст (йиртиқ-ямоқ) кийинишдир. Салафлар ҳар икки шуҳратни, яъни юқориликни ҳам, пастликни ҳам ёмон кўрардилар. Ҳадисда келганки: «Ким шуҳрат кийимини кийса, қиёмат куни Аллоҳ унга хорлик кийимини кийгизади» (Албоний, «Саҳиҳ Ибн Можа»). Ишларнинг энг яхшиси ўртачаларидир. Зоҳирда бир хил кўринган ишни қилиш билан инсон ниятига кўра савобга ёки иқобга сазовор бўлади.
