Ислом Нури

 

Жума насихатлари 

 

Ислом буюрган хукуклар силсиласи

Ота-оналарнинг хаклари.

 

Оила жамиятнинг кичик бир кўринишидир. Унинг аъзоларининг хукуклари, хожатлари ва бурчлари бор. Оилада катта бошлик ва кичик эса мамур(ергашувчи)дир. Унда бакувват забардастлари ва заиф бечоралари бор.  Унда  онгли билимдон  ва нодон жохиллар бор.  Унда  солих амалларда пешкадам бўлган чиройли намуна сохиблари, солих амаллардан ўтириб колган фожирлар бор. Унда зиммасидаги фарзларни адо килувчи ва харом ишлардан четланувчи мўътадиллари ва  нафл ибодатлардан бепарво, макрух ишларда гайратли ва касбида халол билан харомни фаркламайдиган ўз жонига зулм килувчиси  бор.

Шунинг  учун хам хикмат ва илм сохиби бўлган яратувчининг каломи ва расулининг суннатларида оила ишларига катта эътибор берилди.   Ислом  шариатининг уламолари  хам  оилага таъллукли долзарб мавзуларга эътибор килдилар ва уйланиш, нафака, талок, эр-хотиннинг хукуклари, оталарнинг хукуклари, фарзандларнинг хукуклари ва хакозоларга эътибор килдилар.

Ота-она фарзанднинг вужудга келишидаги моддий сабабчиларидир. Сизни вужудга келишинггизга сабабчи бўлганларнинг хаклари бошкаларнинг хакларидан устундир.

Шунинг учун хам Аллох таоло куръони каримда ўзининг хукуклари билан ота-онанинг хукукларини боглаган. Аллох таоло деди:

«Факат Аллохга ибодат киласизлар, ота-онага ....яхшилик киласизлар деб, Бани Исроилдан ахду паймон олганлигимизни эсланг. (Бакара:84) Бошка оятда:

«Аллохга ибодат килинглар  ва унга бирон нарсани шерик килманглар! ота-онангизга яхшилик килинглар. (Нисо:  36)

«Айтинг (Эй Мухаммад), келинглар парвардигорингиз сизларга харом килган нарсаларни тиловат  килиб берай. У Зот (Аллох)га бирон нарсани шерик килмангиз, ота-онага яхшилик килингиз. (Анъом: 151) Бошка оятда:

«(Эй Мухаммад), парвардигорингиз, сизларга ёлгиз унинг ўзига ибодат килишингизни хамда ота-онага яхшилик килишингизни амр етди. Агар у икковидан бири ёки хар иккиси  сенинг кўл остингда кексалик ёшига етсалар, уларга караб «уф» тортма ва уларга  каттик гапирма. Ва уларга (доимо) яхши сўзни айт. Уларга мехрибон, хокисор бўл ва парвардигорим, мени (улар) гўдаклик чогимда тарбиялаб-ўстирганларидек, сен хам уларга рахм-шафкат килгин, деб (дуо кил) (Ал-исро: 23,24)

Аллох таоло ўзининг хаккини бажарилишига буюрди, у  ўзигагина ибодат килишдир. Унинг  аксидан кайтарди, бу унга ширк келтириш.  Шунингдек ота-оналарнинг хукукларини адо килишга  буюрди, бу уларга яхшилик килиш ва уларга ок бўлишдан сакланиш.

Аллох таоло бошка оятларда ота-онанинг фарзандни катта килишдаги сабрларига ишора килган.» Биз инсонни ота-онасига яхшилик килшга амр этдик. Онаси  унга ожизлик устига ожизлик билан хомиладор бўлди (яъни, корнидаги хомилани кўтарган сари онанинг холи куриб, заифлаша борур) уни(кўкракдан) ажратиш (муддати) икки йил (дан кейиндир). (Биз инсонга буюрдикки), сен менга ва ота-онангга шукр килгин. Кайтиш Ёлгиз Ўзимгадир.»  (Лукмон:14)

Яна бир оятда:  «Биз инсонни ота-онасига яхшилик килишга буюрдик. Онаси  унга кийналиб хомиладор бўлиб, кийналиб туккандир. Унга  хомиладор бўлиш ва уни (сутдан) ажратиш (муддати) ўттиз ойдир. Энди  качон у вояга етиб, кирк ёшга тўлганида. Парвардигорим, мени сен менга ва ота-онамга инъом этган неьматларингга шукр килишга ва ўзинг рози бўладиган яхши амалларни килишга муваффак этгин ва ўзинг мен учун зурриётимни хам яхши килгин албатта мен сенга (килган барча гунохларимдан) тавба  килдим ва албатта мен мусулмонларданман — деди.» (Ахкоф: 15)

Фарзанд ота-онага шукр килиш, яхшилик килиш, уларни холларидан хабар олиш, уларга хизмат килиш, уларга мехрибончилик килиб кўнгиллариини кўтариши керак. Хусусан улар кексайиб ва баьзи ишлардан ожиз бўлиб колганларида, ўзининг ёшлигида кандай ожиз бўлгани ва ота-онасининг унга килган мехрибончиликларини эслаб, уларнинг хизматларини оринмай, жирканмай улар айтмай туриб ўз ихтиёри билан килиши лозим.

Фарзандни вояга еткизишдаги онанинг машаккати отаникидан кўра кўпрок бўлганлиги учун, унинг фарзанддаги хакки хам каттарокдир, Аллох таоло зикр килганидек. «...онаси унга кийналиб хомиладор бўлиб, кийналиб туккандир.» «Онаси  унга ожизлик устига ожизлик билан хомиладор бўлди».

Абу Хурайра ривоят килган хадисда бир киши Расулуллох саллаллоху алайхи ва салламнинг хузурларига келиб, ё расулаллох, менинг чиройли муомаламга ким хаклирок? — деб  сўради. Шунда расулуллох саллаллоху алайхи ва саллам :

— «Онанг» — дедилар.

— Кейинчи?

— «Онанг» — дедилар.

— Кейинчи? 

— «Онанг» —  дедилар.

— Кейинчи?

— «Отанг» —  дедилар.

 (Имом Бухорий 7/69 ва Муслим 4/1974- да ривоят килганлар).

Расулуллох  саллаллоху алайхи ва саллам  ота-онасини   ёки битталарини кариган чогларида топган ва уларга яхшилик килмаган кишининг хаккига «Аллох уни рахматидан узок килсин» — деб дуо килдилар. 

Абу Хурайрадан ривоят килинади: пайгамбар саллаллоху алайхи ва саллам «Хор бўлсин! Хор бўлсин! Хор бўлсин!» — дедилар. Ким хор бўлсин ё расулаллох?  — деб сўралди. «Кимки ота-онасини  ёки уларнинг битталарини кариган чогида топса-ю сўнгра жаннатга киролмаса» — дедилар. (Имом Муслим ривояти). Яъни, уларнинг хизматларини килмаганлиги учун жаннатга кира олмаса. 

 Ота-онанинг хаклари буюклигидан, расулуллох саллаллоху алайхи ва саллам  фарзанд ва унинг мол мулки отасига тегишли эканлигининг хабарини бердилар. Абдуллох ибн Амр ибн ал-Ос ривоят килган хадисда; бир киши расулуллох саллаллоху алайхи ва саллам хузурларига келиб, ё расулаллох мени мол-мулким ва фарзандларим бор, отам эса менинг пулимни хаммасини тортиб оляпди. Шунда  айтдиларки: «сен хам, мол-мулкинг хам отангникидир, фарзандларингиз касб килган нарсаларингизнинг энг яхшисидир. фарзандларингизнинг  касбидан енглар. (Абу Довуд ривояти).

Лекин баьзи уламолар фарзанднинг молидан инсоф билан олиш ва фарзандини мухтожлик холига тушуриб кўймаслигини шарт килишган.

Ибн Кудома ота боланинг молини икки шарт билан олиши жоизлигини  айтдилар: 1. Инсоф билан олиш. 2. Бир фарзандидан олиб бошкасига бермаслик.

Ота-онанинг хаклари улуглигидан, Аллох йўлида – агар фарз бўлмаса- жиход  килишдан кўра уларга яхшилик килишни олдин кўйди. Абдуллох ибн Амр ибн ал Ос ривоят киладилар: Расулуллох саллаллоху алайхи ва саллам  хузурларига бир киши келиб, жиходга боришга рухсат сўради. Расулуллох саллаллоху алайхи ва саллам «ота-онанг хаётми» — деб сўрадилар. У ха — деди. Расулуллох  саллаллоху алайхи ва саллам «ўшаларнинг хизматларида жиход кил — дедилар. (Бухорий ва Муслим)

Уламолар «агар жиход фарзи кифоя бўлиб бошка етарли одамлар жиход килиб турган бўлсалар, фарзанд ота-онанинг изнисиз жиходга бориши мумкин эмас» — деганлар. Аммо жиход фарзи айн бўлиб турганида уларнинг изн бериш, бермасликларининг фарки йўк. Унга жиходга бориш фарз бўлади. (Бу масаланинг тафсилотлари учун имом Косоний ал Ханафийнинг «Бадоиъус саноиъ» китобига каралсин)

Ибн Хазм рахимахуллох  айтдиларки, агар фарзанд жиходга кетиши сабабли ота-она кийналиб коладиган бўлса, унга жиходга бориш  фарз бўлмайди.

Киши ота-онасига яхшилик килиш, уларнинг емок-ичмокларига караб туришга кодир бўла туриб, уларни одамларнинг ишларини килиб бериб тирикчилик килишларига; «тўрт мучалари сог экан мана эплаб тирикчиликларини ўтказишяпти» — деб ташлаб кўймаслиги керак. Бу биррул волидайнга зиддир.

Ибн Кайюм рохимахуллох айтадиларки: «Киши мол-дунёси етарли бўлиб иши юришиб турган холида отасини кўчаларни супуриш, эшак миниб кира килиш, хаммомларнинг ўтхонасига ўт ёкиш ва одамларни елкаларига кўтариб хаммоллик килиш каби тирикчилик учун харакат килишига ташлаб кўйиши ота-онага яхшилик килишга зиддир. Онасини бировларнинг кирларини ювиб, сувини ташиб, хизматларини килиб ва шунга ўхшаш ишларни килишига ташлаб кўйиши ва унга етарли нафакани бериб уни эхтиёт килмаслиги  хам биррул волидайнга зиддир. Бу хам етмагандай «ота-онам соппа-сог ишга ярокли, касал бўлиб ўтириб колмаган, кўр хам эмаслар» дейди. Ажабо! Ота-онага яхшилик килиш ва силайи рахм килиш учун  уларнинг ўтириб колган бўлиши ёки кўр бўлишларини  Аллох ёки расули шарт килибдими?! Бу ишларнинг биронтаси на шариатда ва на урф-одатда бунга боглик эмас! (Зодул маъод 5/551)

Фарзанд ота-онасига килаётган яхшиликларини миннат килмасин, балки у,  бўйнимдаги карзни адо киляпман деган эътикодда бўлсин.

Яхшиликни на факат мусулмон ота-онага балки кофир ота-онага хам килиши фарздир. Агар  уни гунох ишларга буюрсалар уларга итоат килмайди.  «Аллохга осий бўлинадиган ишда бандага бўйсунилмайди». Исломдан  йирок бўлган юртлардаги ота-оналарнинг чекаётган мусибатлари ва уларнинг хукукларининг куфр конунлари сабаб поймол бўлаётганини мана бу зикри ўтган хукукларга солиштириб кўрган одам Аллохнинг накадар мехрибонлиги, хакимлиги ва шариатининг гўзалликларини яккол хис килади.

Сўзимизнинг нихоясида барчаларимизни ота-оналаримизга мехрибон бўлишимиз, уларнинг  хакларини адо этишимизга Аллох таолонинг Ўзи муваффак килишини сўраб дуо киламиз.  Аллох бунга эга ва Кодир.

Ислом Нури тахририяти

◄◄◄Бошига кайтиш

Давомига ўтиш►►►

   ЮкоригаÎ