Аллоҳ йўлида дўстлашиш одоб ва ҳуқуқлари

Ислом Нури

Жума насиҳатлари

(Давоми)

21. Биродарининг сўзини тасдиқлаш, уни етарли сабабларсиз ёлғон санамаслик. Мусулмон киши мусулмон биродарининг аввалда ёлғон гапирганига гувоҳ бўлмаган бўлса, уни ёлғончи қилиши асло мумкин эмас. Чунки бу унинг дўстлигига путур етказиб, ўртага адоват тушишига сабаб бўлади. Юқорида ўтган ҳадис бунга далолат қилади.

22. Биродарга хиёнат қилмаслик. Яъни, молини ноҳақ олиш билан бўлсин, обрўсига путур етказиш билан бўлсин, унга хиёнат қилмаслик ва унинг сирини фош қилмаслик. Аллоҳ таоло айтади: «Албатта, Аллоҳ хиёнаткор кимсаларни севмас» (Анфол: 58). Мусулмоннинг сирини сақлаш ва уни ёйиб юбормаслик вожиб эканига далил бўлувчи ҳадислардан бири қуйидаги ҳадисдир: «Агар киши бир гапни айтиб, сўнг уёқ-буёққа қараб қўйса, бу (сўзи) омонатдир» (Аҳмад, Абу Довуд, Термизий ривоятлари). Биров эшитиб қолишидан хавф қилиб, қараб қўйишининг ўзи унинг сир эканига далил бўлиб, уни ёйиб юбориш хиёнат бўлади.

23. Биродарни эҳтиром қилиш, уни камситмаслик ёки уни ҳар қандай кўринишда аҳмоқ қилмаслик. 20 - одобда айтилган ҳадис бунга далил бўлади. Чунки бу унинг дилини оғритади. Аксинча, унга иззат-ҳурмат изҳор қилиш, фикрига қулоқ тутиш, устидан кулмаслик, айниқса бировлар олдида ҳурматини ўрнига қўйиш лозим.

24. Ўзингиз учун дуо қилганингизда биродарингизга ҳам ғойибона дуо қилишингиз. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Қай бир мусулмон банда биродари ҳаққига ғойибона (нима деб бўлса ҳам) дуо қилса, фаришта: «Сенга ҳам шундай бўлсин» деб туради» (Муслим ривояти). Яна айтганлар: «Дўстнинг дўсти учун қилган ғойибона дуоси қайтарилмайди» (Баззор ривояти). Бу ҳақиқий дўстлик ва биродарлик аломатларидан. Чунки бунда риёкорлик ёки сохтакорликка ўрин йўқдир.

25. Шаръий сабабсиз биродари билан аразлашмаслик. Аразлашиш ҳалол эмас. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Мусулмон кишига ўз биродарини уч кечадан ортиқ гаплашмай ташлаб қўйиши, учрашсалар униси у ёққа юз ўгириб, буниси бу ёққа юз ўгириши ҳалол бўлмайди. Уларнинг энг яхшиси саломни аввал берганидир» (Бухорий ва Муслим ривоятлари). Аразлашиб гаплашмаслик қанча чўзилса, ҳаромлик шунча зиёда бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Кимки биродарини бир йил гаплашмай тарк қилса, худди унинг қонини тўккан каби бўлади» (Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари). Аммо гаплашмаслиги ундан содир бўлаётган бирон маъсият ё у қилаётган бирон бидъат сабабли бўлса ва биродарининг унга гапирмай қўйиши таъсир қилиб, ўша ножўя ишидан қайтиши умид қилинса, шундай қилиниши яхши бўлади, аксинча, фасод ва гуноҳини зиёда қиладиган бўлса, унинг фойдасидан зарари каттароқ бўлади. Шунингдек, иймонидан воз кечганида ҳам уни гаплашмай ташлаб қўйилиш лозим, бироқ аввал унга яхшилаб насиҳат қилиш, қўлидан тутиб яхшилик ва тўғриликка қайтаришга уриниш керак.

26. Яхши ишларда ҳамкор бўлиш. Яъни, яхшилик ва тақво устида унга ёрдамлашиш, Аллоҳ таолога тоат-ибодатида унга кўмакчи бўлишингиз лозим. Аллоҳ таоло айтади: «Яхшилик ва тақво йўлида ҳамкорлик қилингиз» (Моида: 2). Агар у бирон маъсиятга тушиб қолса, ундан юз ўгириб кетмасдан, тавба қилиш ва тўғриликка қайтишига йўллашингиз, бу йўлда у билан ёнма-ён туришингиз лозим. Умар розияллоҳу анҳу айтганларидек: «Агар бир биродарингизнинг йўлдан тойилганини кўрсангиз уни тўхтатиб ва тўғрилаб қўйинг, унинг тавбасини қабул қилишини Аллоҳдан сўранг, унинг зиёнига шайтонга ёрдамчи бўлманг». Гуноҳ иш қилиб қўйиши билан уни ташлаб қўйиш, қўлидан тутмаслик унинг бутунлай бузулиб кетишига сабаб бўлиши мумкин.

27. Унга фойда етказишга ҳаракат қилиш. Бу унинг диний ва дунёвий ишларида имкони бор бўлган ҳар қандай йўл билан унга манфаат етказиш билан бўлади. Бу сизнинг устингиздаги унинг ҳақларидандир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Қай бирингиз биродарига фойда етказишга қодир бўлса, етказсин» (Муслим ривояти). Бу диний ва дунёвий манфаат турларининг барчасини ўз ичига олади. Бироқ, унга манфаат етказиш ҳаром ишда ёрдам бериш бобидан бўлса, бундай қилиш асло дуруст бўлмайди.

28. Дўстликнинг давомийлигини сақлаш, уни муҳофаза қилиш, имкони борича гуноҳларсиз давом этишига ҳаракат қилиш. Зеро, гуноҳлар ўз шумлиги билан мўмин биродарлар ўртасини ажратиб юборади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Икки киши Аллоҳ йўлида дўстлашиб, сўнг ажрашиб кетган бўлса, бу улардан бирининг қилган гуноҳи сабаблидир» (Аҳмад, Бухорий «ал-Адаб ул-Муфрад»да ривоят қилган). Гуноҳлар шумлиги туфайли не-не дўстлар ораси бузилиб кетмаган дейсиз! Чунки руҳлар ҳозирланган аскарлардир, дўстлардан бири тақвосиз ва гуноҳга муккасида кетган бўлса, вақт ўтиши билан дўсти уни ёқтирмай қолиши аниқ.

29. Унинг ҳис-туйғуларини риоя қилиш, сўз биланми, феъл биланми, ишора биланми, ҳатто қасдсиз равишда ҳам унга озор етказмаслик, бунга доим ҳушёр қараш ва бепарво бўлмаслик. Баъзан киши биродарининг олдида ёмонликни қасд қилмасдан бир гапни гапириб қўяди, бироқ биродари уни нотўғри тушуниб қолиб, ўртага совуқчилик тушади. Аллоҳ таоло айтади: «Бандаларимга айтинг-ки, улар (ўзаро сўзлашганларида) энг гўзал сўзлардан сўзласинлар. Зеро, шайтон уларнинг ўрталарида бузғунчилик қилур. Дарҳақиқат, шайтон инсонга очиқ душмандир» (Исро: 53).

30. Унинг сизнинг устингиздаги ҳақ-ҳуқуқларини адо этишда ўртадаги дўстликка суяниб қолиб қосирлик қилмаслигингиз. Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганларидек: «Биродарчиликка суяниб, биродаринг ҳақ-ҳуқуқида қосирлик қилма» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Аксинча, ўртадаги дўстликни сақлаб қолиш ва кучайтириш истагида унинг ҳақ-ҳуқуқларига кўпроқ эътибор қаратиш, бу хусусда асло бепарво бўлмаслик керак.

31. Аллоҳ йўлидаги биродарига ўзига ҳохлаган нарсани илиниш. Аллоҳ йўлидаги биродарингизга, хусусан муҳтож бўлса, гарчи ўзингизга керак бўлган нарса бўлса ҳам унга ийсор-ихтиёр қилишингиз, яъни шу нарсани унга илинишингиз. Аллоҳ таоло айтади: «...гарчи ўзларида эҳтиёж бўлса-да, ўзларини қўйиб (ўзгаларни) ийсор-ихтиёр қиладилар» (Ҳашр: 9). Агар уни ийсор қилиш қўлингиздан келмаса, ҳеч бўлмаса ўзингиз учун яхши кўрган яхшиликни у билан баҳам кўринг.

32. Биродарини йўқлаб туриш. Биродарингиз масжидда ё ишхонада кўринмай қолса, у ҳақда сўраб-суриштириш ва аҳволидан бохабар бўлиш, уни йўқлаб бориш. Чунки у сизнинг ёрдамингизга муҳтож бўлиши мумкин.

33. Унинг дўстларини дўст тутиш, хусусан яхшилик ва тақво аҳлидан бўлсалар. Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Дўстнинг дўстини дўст тутиш чин дўстнинг белгиларидан» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Чунки бу унга бўлган ихлоснинг комиллигидан ва дўстликка вафо қилиш жумласидандир.

34. Унинг арзимас ишлардаги хато ва камчиликларидан кўз юмиш, сизнинг ҳаққингизда қилган хатосини кечириш. Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Ким дўстига ҳақиқий дўст бўлса, уни бор камчиликлари билан қабул қилади, нуқсонини тўғрилайди, хатосини кечиради» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб).

35. Дўст билан барча ишларда очиқ-ошкора бўлиш, такаллуфга йўл қўймаслик. Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «У билан муросаи мадора қилишга мажбур бўлган кишинг ҳақиқий дўстинг бўлолмайди» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Муроса қилиш учун кўнгилда бўлмаган сўзларни гапириш чин дўстлик белгиларидан эмас.

36. Биродари ғоиблигида унинг аҳлидан бохабар бўлиш. Биродар уйидан узоқда ё сафарда бўлса, унинг аҳли-оиласига қараб туриш, имкон қадар уларга нафақа бериб, ҳолларидан хабар олиб туриш ва унинг йўқлигини билдирмаслик. Салаф солиҳларимизнинг дўстларга нисбатан одатлари шундай эди.

37. Вафот этса жанозаси ва дафнида ҳозир бўлиш. Бу ҳам сизнинг зиммангизда бўлган унинг ҳақларидан. Бунга далил бўлувчи ҳадис 5 – одобда ўтди.

38. Ҳаётлик даврида ҳам, вафотидан кейин ҳам унинг гуноҳларига мағфират сўраш, ёдга олганда ҳаққига дуо қилиш. Зеро, бу чин муҳаббат белгиларидан ҳисобланади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларидан бирини дафнидан фориғ бўлгач: «Биродарингиз учун истиғфор айтинг, унга Аллоҳдан сабот беришини сўранг. Чунки у ҳозир сўроқ-саволга тутилади», деганлар (Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари).

39. Унинг вафотидан сўнг бола-чақасининг ҳолидан хабар олиб туриш, эҳтиёжларини ўтаб бериш, муҳтож бўлсалар моддий ёрдам кўрсатиш. Бу дўстга унинг вафотидан сўнг вафо қилиш жумласидан ҳамда сизнинг зиммангиздаги унинг ва бола-чақасининг ҳақларидандир. Салафлардан кўпларининг одати шундай эди.

40. Вафотидан сўнг уни фақат яхшилик билан эслаш, ҳузурингизда зикр қилинса унга Аллоҳнинг раҳматини сўраш, шунингдек, вафотидан сўнг ҳеч кимга уни ёмонлашига йўл қўймаслик ҳам дўстликка вафо қилиш жумласидан саналади.

41. Вафотидан сўнг унинг оиласи ва ёр-дўстлари билан борди-келди қилиб туриш ҳам дўстликка тўла вафо қилиш жумласидан. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Хадижа розияллоҳу анҳонинг вафотларидан кейин у кишининг ёр-дўстлари билан алоқа қилиб турардилар. «Кўпинча қўй сўйсалар, унинг бир бўлагини Хадича розияллоҳу анҳонинг дугоналарига юборардилар» (Бухорий ва Муслим ривоятлари).

◄◄◄Бошига қайтиш

ЮқоригаÎ

(Давоми) 21. Биродарининг сўзини тасдиқлаш, уни етарли сабабларсиз ёлғон санамаслик. Мусулмон киши мусулмон биродарининг аввалда ёлғон гапирганига гувоҳ бўлмаган бўлса, уни ёлғончи қилиши асло мумкин эмас. Чунки бу унинг дўстлигига путур етказиб, ўртага адоват тушишига сабаб бўлади. Юқорида ўтган ҳадис бунга далолат қилади. 22. Биродарга хиёнат қилмаслик. Яъни, молини ноҳақ олиш билан бўлсин, обрўсига путур етказиш билан бўлсин, унга хиёнат қилмаслик ва унинг сирини фош қилмаслик. Аллоҳ таоло айтади: *«Албатта, Аллоҳ хиёнаткор кимсаларни севмас»* (Анфол: 58). Мусулмоннинг сирини сақлаш ва уни ёйиб юбормаслик вожиб эканига далил бўлувчи ҳадислардан бири қуйидаги ҳадисдир: «Агар киши бир гапни айтиб, сўнг уёқ-буёққа қараб қўйса, бу (сўзи) омонатдир» (Аҳмад, Абу Довуд, Термизий ривоятлари). Биров эшитиб қолишидан хавф қилиб, қараб қўйишининг ўзи унинг сир эканига далил бўлиб, уни ёйиб юбориш хиёнат бўлади. 23. Биродарни эҳтиром қилиш, уни камситмаслик ёки уни ҳар қандай кўринишда аҳмоқ қилмаслик. 20 - одобда айтилган ҳадис бунга далил бўлади. Чунки бу унинг дилини оғритади. Аксинча, унга иззат-ҳурмат изҳор қилиш, фикрига қулоқ тутиш, устидан кулмаслик, айниқса бировлар олдида ҳурматини ўрнига қўйиш лозим. 24. Ўзингиз учун дуо қилганингизда биродарингизга ҳам ғойибона дуо қилишингиз. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Қай бир мусулмон банда биродари ҳаққига ғойибона (нима деб бўлса ҳам) дуо қилса, фаришта: «Сенга ҳам шундай бўлсин» деб туради» (Муслим ривояти). Яна айтганлар: «Дўстнинг дўсти учун қилган ғойибона дуоси қайтарилмайди» (Баззор ривояти). Бу ҳақиқий дўстлик ва биродарлик аломатларидан. Чунки бунда риёкорлик ёки сохтакорликка ўрин йўқдир. 25. Шаръий сабабсиз биродари билан аразлашмаслик. Аразлашиш ҳалол эмас. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Мусулмон кишига ўз биродарини уч кечадан ортиқ гаплашмай ташлаб қўйиши, учрашсалар униси у ёққа юз ўгириб, буниси бу ёққа юз ўгириши ҳалол бўлмайди. Уларнинг энг яхшиси саломни аввал берганидир» (Бухорий ва Муслим ривоятлари). Аразлашиб гаплашмаслик қанча чўзилса, ҳаромлик шунча зиёда бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Кимки биродарини бир йил гаплашмай тарк қилса, худди унинг қонини тўккан каби бўлади» (Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари). Аммо гаплашмаслиги ундан содир бўлаётган бирон маъсият ё у қилаётган бирон бидъат сабабли бўлса ва биродарининг унга гапирмай қўйиши таъсир қилиб, ўша ножўя ишидан қайтиши умид қилинса, шундай қилиниши яхши бўлади, аксинча, фасод ва гуноҳини зиёда қиладиган бўлса, унинг фойдасидан зарари каттароқ бўлади. Шунингдек, иймонидан воз кечганида ҳам уни гаплашмай ташлаб қўйилиш лозим, бироқ аввал унга яхшилаб насиҳат қилиш, қўлидан тутиб яхшилик ва тўғриликка қайтаришга уриниш керак. 26. Яхши ишларда ҳамкор бўлиш. Яъни, яхшилик ва тақво устида унга ёрдамлашиш, Аллоҳ таолога тоат-ибодатида унга кўмакчи бўлишингиз лозим. Аллоҳ таоло айтади: *«Яхшилик ва тақво йўлида ҳамкорлик қилингиз»* (Моида: 2). Агар у бирон маъсиятга тушиб қолса, ундан юз ўгириб кетмасдан, тавба қилиш ва тўғриликка қайтишига йўллашингиз, бу йўлда у билан ёнма-ён туришингиз лозим. Умар розияллоҳу анҳу айтганларидек: «Агар бир биродарингизнинг йўлдан тойилганини кўрсангиз уни тўхтатиб ва тўғрилаб қўйинг, унинг тавбасини қабул қилишини Аллоҳдан сўранг, унинг зиёнига шайтонга ёрдамчи бўлманг». Гуноҳ иш қилиб қўйиши билан уни ташлаб қўйиш, қўлидан тутмаслик унинг бутунлай бузулиб кетишига сабаб бўлиши мумкин. 27. Унга фойда етказишга ҳаракат қилиш. Бу унинг диний ва дунёвий ишларида имкони бор бўлган ҳар қандай йўл билан унга манфаат етказиш билан бўлади. Бу сизнинг устингиздаги унинг ҳақларидандир. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Қай бирингиз биродарига фойда етказишга қодир бўлса, етказсин» (Муслим ривояти). Бу диний ва дунёвий манфаат турларининг барчасини ўз ичига олади. Бироқ, унга манфаат етказиш ҳаром ишда ёрдам бериш бобидан бўлса, бундай қилиш асло дуруст бўлмайди. 28. Дўстликнинг давомийлигини сақлаш, уни муҳофаза қилиш, имкони борича гуноҳларсиз давом этишига ҳаракат қилиш. Зеро, гуноҳлар ўз шумлиги билан мўмин биродарлар ўртасини ажратиб юборади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтганлар: «Икки киши Аллоҳ йўлида дўстлашиб, сўнг ажрашиб кетган бўлса, бу улардан бирининг қилган гуноҳи сабаблидир» (Аҳмад, Бухорий «ал-Адаб ул-Муфрад»да ривоят қилган). Гуноҳлар шумлиги туфайли не-не дўстлар ораси бузилиб кетмаган дейсиз! Чунки руҳлар ҳозирланган аскарлардир, дўстлардан бири тақвосиз ва гуноҳга муккасида кетган бўлса, вақт ўтиши билан дўсти уни ёқтирмай қолиши аниқ. 29. Унинг ҳис-туйғуларини риоя қилиш, сўз биланми, феъл биланми, ишора биланми, ҳатто қасдсиз равишда ҳам унга озор етказмаслик, бунга доим ҳушёр қараш ва бепарво бўлмаслик. Баъзан киши биродарининг олдида ёмонликни қасд қилмасдан бир гапни гапириб қўяди, бироқ биродари уни нотўғри тушуниб қолиб, ўртага совуқчилик тушади. Аллоҳ таоло айтади: *«Бандаларимга айтинг-ки, улар* (ўзаро сўзлашганларида) энг гўзал сўзлардан сўзласинлар. Зеро, шайтон уларнинг ўрталарида бузғунчилик қилур. Дарҳақиқат, шайтон инсонга очиқ душмандир» (Исро: 53). 30. Унинг сизнинг устингиздаги ҳақ-ҳуқуқларини адо этишда ўртадаги дўстликка суяниб қолиб қосирлик қилмаслигингиз. Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганларидек: «Биродарчиликка суяниб, биродаринг ҳақ-ҳуқуқида қосирлик қилма» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Аксинча, ўртадаги дўстликни сақлаб қолиш ва кучайтириш истагида унинг ҳақ-ҳуқуқларига кўпроқ эътибор қаратиш, бу хусусда асло бепарво бўлмаслик керак. 31. Аллоҳ йўлидаги биродарига ўзига ҳохлаган нарсани илиниш. Аллоҳ йўлидаги биродарингизга, хусусан муҳтож бўлса, гарчи ўзингизга керак бўлган нарса бўлса ҳам унга ийсор-ихтиёр қилишингиз, яъни шу нарсани унга илинишингиз. Аллоҳ таоло айтади: *«...гарчи ўзларида эҳтиёж бўлса-да, ўзларини қўйиб* (ўзгаларни) ийсор-ихтиёр қиладилар» (Ҳашр: 9). Агар уни ийсор қилиш қўлингиздан келмаса, ҳеч бўлмаса ўзингиз учун яхши кўрган яхшиликни у билан баҳам кўринг. 32. Биродарини йўқлаб туриш. Биродарингиз масжидда ё ишхонада кўринмай қолса, у ҳақда сўраб-суриштириш ва аҳволидан бохабар бўлиш, уни йўқлаб бориш. Чунки у сизнинг ёрдамингизга муҳтож бўлиши мумкин. 33. Унинг дўстларини дўст тутиш, хусусан яхшилик ва тақво аҳлидан бўлсалар. Имом Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Дўстнинг дўстини дўст тутиш чин дўстнинг белгиларидан» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Чунки бу унга бўлган ихлоснинг комиллигидан ва дўстликка вафо қилиш жумласидандир. 34. Унинг арзимас ишлардаги хато ва камчиликларидан кўз юмиш, сизнинг ҳаққингизда қилган хатосини кечириш. Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «Ким дўстига ҳақиқий дўст бўлса, уни бор камчиликлари билан қабул қилади, нуқсонини тўғрилайди, хатосини кечиради» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). 35. Дўст билан барча ишларда очиқ-ошкора бўлиш, такаллуфга йўл қўймаслик. Шофеий раҳимаҳуллоҳ айтганлар: «У билан муросаи мадора қилишга мажбур бўлган кишинг ҳақиқий дўстинг бўлолмайди» (ал-Мажмуъ шарҳул муҳаззаб). Муроса қилиш учун кўнгилда бўлмаган сўзларни гапириш чин дўстлик белгиларидан эмас. 36. Биродари ғоиблигида унинг аҳлидан бохабар бўлиш. Биродар уйидан узоқда ё сафарда бўлса, унинг аҳли-оиласига қараб туриш, имкон қадар уларга нафақа бериб, ҳолларидан хабар олиб туриш ва унинг йўқлигини билдирмаслик. Салаф солиҳларимизнинг дўстларга нисбатан одатлари шундай эди. 37. Вафот этса жанозаси ва дафнида ҳозир бўлиш. Бу ҳам сизнинг зиммангизда бўлган унинг ҳақларидан. Бунга далил бўлувчи ҳадис 5 – одобда ўтди. 38. Ҳаётлик даврида ҳам, вафотидан кейин ҳам унинг гуноҳларига мағфират сўраш, ёдга олганда ҳаққига дуо қилиш. Зеро, бу чин муҳаббат белгиларидан ҳисобланади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобаларидан бирини дафнидан фориғ бўлгач: «Биродарингиз учун истиғфор айтинг, унга Аллоҳдан сабот беришини сўранг. Чунки у ҳозир сўроқ-саволга тутилади», деганлар (Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари). 39. Унинг вафотидан сўнг бола-чақасининг ҳолидан хабар олиб туриш, эҳтиёжларини ўтаб бериш, муҳтож бўлсалар моддий ёрдам кўрсатиш. Бу дўстга унинг вафотидан сўнг вафо қилиш жумласидан ҳамда сизнинг зиммангиздаги унинг ва бола-чақасининг ҳақларидандир. Салафлардан кўпларининг одати шундай эди. 40. Вафотидан сўнг уни фақат яхшилик билан эслаш, ҳузурингизда зикр қилинса унга Аллоҳнинг раҳматини сўраш, шунингдек, вафотидан сўнг ҳеч кимга уни ёмонлашига йўл қўймаслик ҳам дўстликка вафо қилиш жумласидан саналади. 41. Вафотидан сўнг унинг оиласи ва ёр-дўстлари билан борди-келди қилиб туриш ҳам дўстликка тўла вафо қилиш жумласидан. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам Хадижа розияллоҳу анҳонинг вафотларидан кейин у кишининг ёр-дўстлари билан алоқа қилиб турардилар. «Кўпинча қўй сўйсалар, унинг бир бўлагини Хадича розияллоҳу анҳонинг дугоналарига юборардилар» (Бухорий ва Муслим ривоятлари).
◄◄◄Бошига қайтиш