Ислом Нури

 

Жума насихатлари 

 

Бидъат

МУКАДДИМА

Биcмиллахир Рохманир Рохийм

Оламларнинг Парвардигори бўлмиш Аллох таъолога хамду санолар бўлсин. Бизларни Ўз йўлига эргашишга буюрди ва бидъатларни ўйлаб топишдан кайтарди. Инсонлар эргашиб, итоат килишлари учун юборилган Пайгамбар Мухаммад ибн Абдуллохга, у кишининг оила аъзолари, сахобаи киромлар ва у кишига эргашганларга салавоту саломлар бўлсин.

Ушбу китобчада бидъат турлари хакида бахс юритилади. Биз ушбу китобчани Ислом оламига фойдали килишини ва холис Ўзи учун бўлишини Аллохдан сўраб коламиз.

 

Биринчи фасл

Бидъат Ўзи нима? Унинг турлари ва Хукмлари

Таърифи: «Бидъат» арабча сўз бўлиб, лугатда «ўтмишда мутлако бўлмаган нарсани ихтиро килиш» деган маънони англатади. Куръони Каримда Аллох таъоло айтадики:

«(У) Еру осмонларни (аввалда мисли бўлмаган  кўринишда) пайдо килгувчидир...». (Бакара: 117)

Мазкур оятда «пайдо килувчи» сўзи «бидъат килувчи» ибораси оркали ифодаланган. Бундан мурод эса Еру Осмонни илгари бўлмаган эканлиги ва бу иккисини Аллох таъоло Ўз илми азалийси билан яратганлигидир. Яна бир оятда эса: «(Эй Мухаммад соллаллоху алайхи ва саллам), айтинг: «Мен пайгамбарлардан янги-биринчиси эмасман (яъни мендан аввал хам Аллохнинг пайгамбарлари ўтганку, нега сизлар менинг пайгамбарлигимга хайрон бўлиб, инкор килмокдасизлар?!)...». (Аъроф: 9)

Араб тилида агар бир киши янгилик ўйлаб топса ва бу янгилик ўтмишда мутлако учрамаган бўлса, уни хам «бидъат килди», яъни янгилик чикарди дейилади.

Янгилик яратиш икки хил бўлади: Одатдаги нарсаларда янгилик яратиш. Хозирги илмий кашфиётлар оркали ихтиро килинган асбоб-ускуна ва техника жихозлари каби. Буларни ихтиро килиш таъкикланмаган. Чунки, одатлар динга зарар бермаса ёки зид бўлмаса, уларга каршилик кўрсатилмайди. Иккинчиси эса динда янгилик яратиш ва бу харомдир. Чунки динда борига амал килиб, йўгидан тийилиш буюрилган.

Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам дедилар: «Кимки динимизда йўк нарсани чикарса, у янгилик кабул килинмайди – рад килинади». (Муттафакун алайхи)

Яна бир ривоятда: «Кимки динда бўлмаган ишни килса у рад килинади». дейилган.

 

Бидаътнинг турлари 

Динда бидъат чиКариш икки хил бЎлади

Биринчиси; Огзаки ва эътикодий бўлиб, Жахмийя, Мўътазила ва Рофиза каби адашган тоифаларнинг сўз ва эътикодлари бунга мисол бўла олади.

Иккинчиси; Ибодатларда бўлиб, шаръий бўлмаган ва одамлар ўйлаб топган ибодатлар бунга мисолдир. Иккинчи турдаги бидъатнинг бир неча хил кўринишлари бор:

1. Ибодатнинг ўзи бидъат бўлади. Яъни шариатда бундай ибодатнинг ўзи йўк бўлади. Бунга шариатда кўрсатилмаган намозлар ва рўзалар, шунингдек тугилган кун ва бошка шариатда йўк бўлган байрамлар мисол бўла олади.

2. Ибодатга бирон нарса кўшиш билан бўлади. Пешин ёки аср намозини беш ракат ўкиш каби.

3. Ибодатнинг тартиби ёки кўринишини ўзгартириш билан бўлади. Шариатда кўрсатилган тасбех ва бошка зикрларни жамоат билан жўр бўлиб айтиш ёки Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам суннатларидан ташкаридаги ибодатларни ўзига огирлаштириб олиш каби.

4. Шаръий ибодатга шариатда кўрсатилмаган вактларни белгилаб олиш. Шаъбон ойининг ўртасини белгилаб, шу куни рўза тутиш ва кечаси ибодат килиш каби. Нафл намозлар ўкиш ва Рамазондан бошка ойларда нафл рўза тутиш шариатда мумкин. Лекин уларнинг вактини тайин килиш учун далил керак.

Изох: Хадисларда Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг душанба ва пайшанба кунлари кўпинча рўза тутганлари, Рамазон хайитидан кейин олти кун рўза тутганлари ривоят килинган. Шу кунлари ихтиёрий рўза тутиш суннат, мустахаб саналади. Шаъбон ойининг хам кўп кунларини Набий соллаллоху алайхи ва саллам рўза тутиш билан ўтказганлар, аммо куни белгиланган эмас. Шунинг учун ўзича кунини тайин килиб кўйиш дуруст эмас. Нафл намозлар масаласида хам шундай.

 

бидъатнинг барча турларига нисбатан диннинг Хукми

Диндаги хар бир бидъат харом ва залолатдир. Чунки Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: «Янги топилган ишлардан сакланинглар, хар бир янги топилган иш бидъатдир ва хар бир бидъат адашишликдир», деганлар. (Абу Довуд ва Термизий ривояти.)

Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламдан: «Кимки бизнинг ишимизга биз килмаган нарсани киритса у кайтарилгандир», деган ривоят хам бор.

Бу хадислар диндаги хар бир янгилик бидъат эканига, бидъат эса дин томондан рад этилган залолат эканига далолат килмокда. Демак ибодат ва эътикоддаги хар бир бидъат харом экан. Бидъатнинг турига караб унинг харомлик даражаси ва хукми турлича бўлади. Авлиёларга якин бўлиш учун уларнинг кабрини тавоф килиш, улар йўлига садакалар бериш ва курбонликлар сўйиш, кабр эгаларидан ёрдам сўраб, уларга дуо килиш каби бидъатлар очик-равшан куфрдир. Бунга – Жахмийя, Мўътазила каби буткул адашган фиркаларнинг гап-сўзлари мисол бўлади. Бу бидъатларни килувчи шахс эса кофрдир. Кабрлар устига макбара ва саганалар куриш, ўша ерга бориб намоз ўкиб, дуо килиш каби бидъатлар эса ширкка (Аллохга бошкаларни тенг килиш) олиб борувчи йўлдир. Хавориж, Кадарийя ва Муржиа каби тоифаларнинг шаръий далилларга тўгри келмайдиган эътикодлари ва сўзлари каби бидъатлар эса эътикодий тойилишдир. Тарки дунё килиш, иссик кунда атайлаб рўза тутиб, офтоб тагида туриш ёки ўзича такво килиб ўзини бичдириш каби бидъатлар эса гунохдир.

Эслатма: Бидъатни яхши ва ёмон, яъни, савоб ва гунох бидъатга ажратувчи хато килади. Чунки бу Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг: «Хар бир бидъат залолатдир», деган сўзларига хилофдир. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам бу хадисларида хамма бидъатни залолат деб атадилар. Бидъатларни яхши-ёмонга ажратган киши эса ўз сўзи билан: «Бидъатнинг хаммаси хам адашиш эмас, балки яхши бидъат хам бор» демокчи бўлади. Хофиз ибн Ражаб «Арбаъийн» шархида шундай дейди:

«Хар бир бидъат адашишдир», деган Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг сўзлари умумий бўлиб, диндаги биронта бидъат ундан мустасно бўлиши мумкин эмас. Бу хадис диннинг буюк асосларидан биридир. Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг ушбу сўзлари: «Кимки дин ишимизда динимизда бўлмаган ишни яратса, у рад килингандур», деган сўзларига ўхшайди. Кимки динда асли йўк бўлган бир янгиликни ўйлаб топса ва уни динда бор деб даъво килса, у адашгандир. Дин ундай кимсаларнинг гап-сўзларидан покдир. Бу бидъат эътикод, амаллар махфий ёки ошкора сўзлар масаласида бўлишидан катъий назар, залолатдир.

Бидъатни «Яхши ва ёмон» деб таксим килувчилар ўзларига факат битта далилни топиб олишган. У хам бўлса халифа Умар розияллоху анхунинг мусулмонлар унинг буйругига биноан тарових намозига йигилиб турган пайтларида: «Кандай яхши бидъат», деб айтган сўзларидир. Яна улар «Куръон бир китобга жамлаб ёзилганида, олимлар кайтармадилар. Ахир бу Пайгамбар соллаллоху алайхи ва салламдан кейин ўйлаб топилган ишлар-ку», демокчи бўладилар. Бу далиллар уларнинг таксимотларига далил бўлолмайди. Умар розияллоху анхунинг «Кандай яхши бидъат», деган сўзидан «бидъатнинг» лугавий маъноси тушунилмоги лозим. Чунки шаръий маъноси тушуниладиган бўлса, бу ишга динда асос бўлмаслиги лозим эди. Лекин тарових намозини ўкишга хам, уни масжидларда жамоат бўлиб ўкишга хам асос бор. Пайгамбаримиз соллаллоху алайхи ва саллам сахобалар билан таровихни катта жамоат бўлиб ўкиганлар. Кейинчалик инсонлар буни фарз деб ўйламасин деган ниятда алохида ўкиганлар, бошкалар хам ўз уйларида ўкишган. Бир неча йиллардан сўнг Умар розияллоху анху бу ишни кайта тиклаганлар. Бу эса динда янгилик яратиш эмас.

Куръонни ёзишга хам динда асос бор. Чунки Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам Куръонни ёзишга буюрардилар, лекин оятлар ёзилган сахифалар таркок холда эди. Кейинчалик сахобалар (Аллох улардан рози бўлсин) уни саклаб колиш учун уларни бир китоб килиб жамлаганлар.

Хадисни ёзишга хам динда асос бор. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам баъзи хадисларни талабларга биноан ёзиб олишга буюрганлар. Хадисларнинг хаммаси ёзилса Куръон билан аралашиб кетишидан кўркиб, Пайгамбаримиз хаёт вактларида улар тўлик ёзилмаган. Кейинчалик одамлар Куръон билан хадиснинг фаркига бориб, Пайгамбаримиз вафотларидан кейин Куръон мукаммал бўлгач, хадислар хам йўколиб кетмаслиги учун мусулмонлар томонидан тўпланган. Аллох таъоло уларга Ислом йўлидаги фидоийликлари, Роббиларининг китоби ва пайгамбарларнинг хадисини йўколишдан ва бузгунчилар кўлида бузилишдан саклаганлари учун улуг мукофотлар насиб этсин.

 

Иккинчи фасл

Мусулмонлар Хаётида

бидъатларнинг келиб чиКиши ва уларнинг сабаблари

Биринчи: Мусулмонлар хаётида бидъатларнинг пайдо бўлиши. Бу ерда иккита масалага тўхталамиз:

Биринчи масала: Бидъатларнинг келиб чикиш вакти:

Шайхулислом Ибн Таймийя ёзади: «Илм ва ибодат масалаларидаги бидъатлар хулафои рошидинлар халифалигининг охирларида пайдо бўла бошлаган. Бу хакда Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: «Мендан кейин ким яна умр кўрса, кўп ихтилофу келишмовчиликларни кўради. Ўшанда менинг суннатим ва мендан кейинги хулафои рошидинлар суннатини махкам ушлангиз», деганлар». (Ибн Таймийянинг «Фатволар мажмуаси» китоби. 10ж. 354-бет)

Энг биринчи бидъат такдир масаласида чикарилган Кадарийялар бидъати, Муржиалар бидъати, Шиъалар бидъати ва Хаворижлар бидъатидир. Бу бидъатлар хижрий иккинчи асрда вужудга кела бошлаган ва ўша пайтда хаёт бўлган сахобалар бу бидъатни бошлаганларга каттик каршилик килишган. Кейинчалик Мўътазила тоифасининг бидъатлари юзага келган, мусулмонлар орасида хар хил фикрлар, келишмовчиликлар, фитналар ва баъзи одамларда бидъатларга мойилликлар пайдо бўла бошлаган. Кейин тасаввуф бидъати, кабрларга макбара куриш ва бошка бидъатлар келиб чиккан. Шундай килиб, вакт ўтган сари бидъатнинг турлари кўпайиб борган.

Иккинчи масала: Бидъатларнинг пайдо бўлиш жойи:

Ислом ўлкалари бидъатларнинг келиб чикишига караб бир неча тур бўлади. Шайхулислом Ибн Таймийя айтади: Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламнинг асхоби киромлари яшаган, ва улардан илму иймон таркалган шахарлар бешта: Харамайн, Ирокон (Куфа, Басра), Шом, булардан Куръон, хадис, фикх илми ва ибодат ахкомлари келиб чиккан. Худди шу шахарлардан (Мадинадан ташкари) аслий бидъатлар келиб чиккан. Ислом шахри сифатида машхур бўлган йирик шахарлардан бири Куфа (Ирокда) бўлиб, унда Шиъа ва Муржиъа тоифаларининг бидъатлари чиккан ва бошка шахарларга таркалган. Бу шахарлардан яна бири Басра бўлиб, ундан Кадарийя, Мўътазила ва нотўгри ибодат килувчиларнинг бидъатлари чиккан. Кейинчалик бошка шахарларга хам таркалган. Шомда эса Кадарийя ва Носибийя бидъатлари келиб чиккан. Жахмийялар эса Хуросон томонларда пайдо бўлган, энг ёмон бидъатлардандир. Шахарларда бидъатларнинг келиб чикиши у шахарларнинг Мадинадан бўлган узоклигига хам боглик эди. Усмон розияллоху анху ўлдирилгандан сўнг Харурийя бидъати келиб чиккан. Мадина шахри эса бидъатлардан пок эди. Бу ердаги баъзи бидъатчилар ўз бидъатларини ошкор эта олмас, бордию эхтиётсизлик туфайли ошкор килиб кўйишса Мадина ахли томонидан таъна-ю маломатга колар эди. Шу сабабли бу ерда Куфа, Шом ва Басра шахарларидаги каби бидъат ва бидъатчилар кенг таркалмаган эди. Сахих хадисларда Мадинага Дажжол кирмаслиги башорат килинган. Мадинада илм ва иймон имом Молик даврларигача (хижрий IV аср) давом этган. Унгача бўлган уч аср ичида Мадинада хеч кандай бидъат зохир бўлмаган ва бу ердан Ислом асосларини бузадиган бидъатлар хам келиб чикмаган. (Ибн Таймийянинг «Фатволар мажмуаси» китоби. 20-ж. 300-б.)

Юкорида зикр этилган атамалар фирка ёки тоифа номлари бўлиб, улар ўзларининг бидъатлари ёки уламолар жамоатининг хукмидан бошкача хукм чикарганлари сабабли ажралиб колган тоифа ва фиркалардир.

Иккинчи: Бидъатларнинг келиб чикиш сабаблари:

Агар Аллох таъолонинг китоби ва пайгамбаримизнинг суннати мустахкам ушланса, бидъат ва адашишдан хеч шубхасиз саломат колинади.

«Албатта мана шу Менинг Тўгри Йўлимдир. Бас, шу йўлга эргашинглар! Бошка йўлларга (тобе бўлманг) эргашмангизки, улар сизларни Унинг йўлидан узиб кўяр...». (Анъом: 153)

Ибн Масъуд розияллоху анху ривоят килган хадис эса бу оятнинг айнан шархидир: Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам тўгри чизик чиздилар ва: «Бу Аллохнинг йўли»,- дедилар. Кейин унинг икки тарафига киска чизиклар чиздилар ва: «Бу йўлларнинг хар бирининг бошида биттадан шайтон туриб, инсонларни унга даъват этиб туради»,- дедилар. Сўнг юкоридаги оятни ўкидилар. (Имом Ахмад ва бошкалар ривояти)

Кимки Аллохнинг китоби ва пайгамбарнинг суннатидан юз ўгирса нотўгри йўлларга ва бидъатларга аралашиб кетади.

 

Бидъатнинг келиб чикиш сабабларини тўртга бўлиш мумкин

 

Биринчи сабаб: Дин конун-коидаларини яхши билмаслик. Вакт ўтиб, инсонлар дин конун-коидаларидан узоклашган сайин илм сусайиб, жахолат ва нодонлик юзага келади. Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам бу хакда шундай хабар берганлар:

«Аллох таъоло илмни инсонлар орасидан сугуриб олиб кўймайди, балки уни олимларни олиб кўйиш билан кўтаради. Хатто биронта олимни колдирмайди. Олимлар колмагач инсонлар нодон кимсаларни бошларига кўтариб, улардан йўл-йўрик сўрайдилар. Улар хам билмай туриб жавоб берадилар. Натижада ўзлари хам адашадилар, ўзгаларни хам адаштирадилар». (Абу Довуд ва Термизий ривояти.)

Бидъатни факат илм енга олганидек, бидъатчини хам факат олим енга олади. Илм ва олимлар йўколиб кетса бидъат ва бидъатчиларга кулай фурсат топилади.

Иккинчи сабаб: Хавои нафсга эргашиш.

Кимки Куръон ва суннатдан юз ўгирса, ўз хавои нафсига эргашади.

«Энди агар улар сизга жавоб бера олмасалар, бас, билинки, улар факат хавойи нафсларигагина эргашурлар. Аллох томонидан хидоятланмаган холда ўз хавойи нафсига эргашган кимсадан хам йўлдан озганрок ким бор?!...». (Касас: 50)

Бидъатлар хавойи нафсга берилиш натижасида келиб чиккан ишлардир.

Учинчи сабаб: Бир одамнинг сўзини махкам ушлаб олиб, бошкасини тан олмаслик.

Бундай килиш хакикатга эргашиш ва далил хужжатлар билан иш кўришдан инсонни тўсиб кўяди.

«(Эй Мухаммад (алайхис-салом)), хавойи нафсини ўзига «Илох» килиб олган ва Аллох уни билган холида йўлдан оздириб, кулок ва кўнглини мухрлаб, кўзи олдига парда тортиб кўйган кимсани кўрганмисиз? Бас, уни Аллох (йўлдан оздиргани)дан сўнг ким хидоят кила олур?!...». (Жосия: 23)

Хозирги кунда баъзи бир тоифалар мазхабларга ёки тасаввуфга каттик берилиб худди юкоридаги оятда айтилган кишиларга ўхшаб колмокдалар. Чунки бу инсонларга Куръон ва хадисга эргашинглар дейилса, улар ўз шайхлари, тарикатлари, мазхаблари, ота-боболари юрган йўллари ва килган ишларини рўкач киладилар.

Тўртинчи сабаб: Кофирларга ўзини ўхшатиш:

Бу амал хам бидъатга олиб борадиган энг якин йўллардан биридир. Имом Термизий ривоят килган сахих хадисда Абу Вокид ал-Лайсий айтади: Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам билан Хунайн деган жойга чикдик. Биз куфрдан исломга янги кирган кишилар эдик. Мушрикларнинг сидр деган дарахтлари бўлиб, соясида ўтирардилар, куролларини унга осиб кўярдилар. У дарахтни «Зоти Анвот» дейиларди. Биз шу дарахт ёнидан ўтаётганда Расулуллох соллаллоху алайхи ва салламга: «Бизга хам уларникига ўхшаган «Зоти Анвот» килиб беринг» дедик. Шунда Расулуллох соллаллоху алайхи ва саллам: «Аллоху Акбар! Бу сўзингиз ўтмишдагилар одатидир, сизлар уни гапириб кўйдингиз. Жоним Кўлида бўлган Зотга касам ичиб айтаманки, Бану Исроил кавми хам Мусо алайхиссаломга шундай деган эди».

«Эй Мусо, бизларга хам уларнинг илохлари каби худо килиб (ясаб) бер», дедилар. У айтди: «Албатта сизлар билмайдиган кавмдирсизлар». (Аъроф: 138)

Кейин Набий соллаллоху алайхи ва саллам: «Ўзларингиздан олдингиларнинг одатига эргашиб кетишингиз аник», дедилар.

Мана, кофирларга ўзини ўхшатиш окибатида Бани Исроил ўз пайгамбаридан худо ясаб беришни сўради ва пайгамбаримиз Мухаммад соллаллоху алайхи ва салламнинг баъзи сахобалари Расулуллохдан хос дарахт килиб беришни талаб килишди. Хозир хам кўпчилик кишилар кофирларга таклид килиб турли байрамлар, тугилган кунлар, юбилейлар, хайкаллар, бюстлар, ўликка килинадиган маросимлар, кабрларга тошлар кўйиш каби ва булардан бошка турли хил бидъатлар ўйлаб топмокдалар.

 

Учинчи фасл

Бидъатчиларга нисбатан

Ислом умматининг муносабати

 

Давомига ўтиш►►►

   ЮкоригаÎ