Ислом Нури
Китоблар
|
РУКУЪДАН ТУРИШЛАРИ ВА УНДА АЙТГАН ЗИКРЛАРИ Сўнг: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» (Аллоҳ Ўзига ҳамд айтувчини ижобат қилди) деб, рукуъдан кўтарилар эдилар.[1] Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюриб, айтганлар: «لا تَتِمُّ صَلاةٌ لأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَتَّى ... يَرْكَعَ ... ثُمَّ يَقُولَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ حَتَّى يَسْتَوِيَ قَاِئمًا» (أبو داود والحاكم وصححه). «Ҳеч бир кишининг намози то у ... рукуъ қилмагунича... сўнг «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деб қаддини ростламагунича ... мукаммал бўлмайди.»[2] Сўнг қад ростлаган ҳолларида: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ «Роббана [ва] лакал ҳамд» (Эй Парвардигоримиз, Сенга ҳамду-сано бўлсин) дер эдилар.[3] Ҳар бир намоз ўқувчини, - хоҳ иқтидо қилиб, хоҳ бошқа ҳолда ўқиётган бўлсин, - шунга буюрганлар: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي» «Менинг намоз ўқиганимни кўрганингиздек намоз ўқинглар.»[4] وكان يقول: «إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ ... وَإِذَا قَالَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ فَقُولُوا: ([اَللَّهُمَّ] رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ» يَسْمَعِ اللهُ لَكُمْ فَإِنَّ اللهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قَالَ عَلَى لِسَانِ نَبِيِّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» (مسلم وأبو عوانة وأحمد وأبو داود) Ва айтган эдилар: «Имом унга эргашилиш учунгина имом қилингандир... Агар у: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деса, «[Аллоҳумма] роббана ва лакал ҳамд» денглар, Аллоҳ сизларни эшитади. Зеро, Аллоҳ таборака ва таоло пайғамбарининг тили билан: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» (Аллоҳ Ўзига ҳамд айтувчидан ижобат қилди) деди.»[5] Ушбу буйруқлари сабабини бошқа бир ҳадисда шундай изоҳлаганлар: «فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلائِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (البخاري ومسلم وصححه الترمذي) «Зеро, кимнинг айтиши малоикаларнинг айтишларига тўғри келиб қолса, унинг ўтган гуноҳлари кечирилади.»[6] Рукуъдан турган пайтларида қўлларини кўтарар ва тик турган ҳолларида: «Роббана ва лакал ҳамд»[7] дер, гоҳида: «Роббана лакал ҳамд»[8], гоҳида эса булар олдига «Аллоҳумма»ни қўшиб[9] айтар эдилар. وكان يأمر بذلك فيقول: «إِذَا قَالَ الإِمَامُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ فَقُولُوا اللَّهُمَّ رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ فَإِنَّهُ مَنْ وَافَقَ قَوْلُهُ قَوْلَ الْمَلائِكَةِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (البخاري ومسلم) Шундай қилишга буюриб: «Агар имом: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деса, «Аллоҳумма роббана лакал ҳамд» денглар. Зеро, кимнинг сўзи малоикаларнинг сўзларига тўғри келиб қолса, унинг ўтган гуноҳлари кечирилади», деганлар.[10] Баъзан юқоридагиларга шундай деб қўшиб қўяр эдилар: «مِلْءَ السَّمَوَاتِ وَمِلْءَ الأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا، وَمِلْءَ مَا شِئْتَ مِنْ شَيْءٍ بَعْدُ، أَهْلَ الثَّنَاءِ وَالْمَجْدِ، أَحَقُّ مَا قَالَ الْعَبْدُ، وَكُلُّنَا لَكَ عَبْدٌ، اَللَّهُمَّ لاَ مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلاَ مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ» «Осмонлару ер ва улар ўртасидаги нарсалар миқдорича, яна Ўзинг хоҳлаган нарса миқдорича (ҳамд бўлсин). Мақтов ва улуғлик аҳли-эгаси(сан). Қул айтишига энг лойиқ сўз: Барчамиз Сенга қулмиз. Эй Аллоҳ! Сен берган нарсани тўсувчи, Сен тўсган нарсани берувчи йўқдир! Улуғлик-бойлик эгасига бойлиги-улуғлиги Сенинг олдингда фойда бермас.»[11] Баъзан тунги намозларида: لِرَبِّيَ الْحَمْدُ لِرَبِّيَ الْحَمْدُ «Лироббиял-ҳамд, лироббиял-ҳамд» (Парвардигоримга ҳамду сано бўлсин, Парвардигоримга ҳамду сано бўлсин) деб такрор-такрор айтар, ҳатто (рукуъдан кейинги бу) қиёмлари рукуъларига тенг бўлар, рукуълари эса унда «Бақара» сурасини қироат қилган аввалги қиёмларига яқин бўлган эди.[12] Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам рукуъдан бошларини кўтариб, «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деганларида ортларида намоз ўқиётган бир киши: «رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُبَارَكاً فِيهِ» «Эй Парвардигоримиз! Сенга кўп, пок-риёсиз, муборак-хайрлилиги мўл ҳамд(лар) бўлсин» деди. Намозларидан бурилгач: «Ҳозирги сўзларни ким айтди?» деб сўрадилар. Ҳалиги одам: «Мен, ё Росулаллоҳ» деди. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ўттиздан ошиқ фариштани ушбу сўзларни биринчи бўлиб ёзиш учун ошиққанларини кўрдим» дедилар.[13]
РУКУЪДАН СЎНГ ХОТИРЖАМ ТУРИШЛАРИ Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам ушбу туришларини қарийб рукуъларига яқин қилардилар, баъзан анча турардилар, узоқ туриб қолганларидан айримлар «(саждага бориш) эсларидан чиқиб қолди» деб ўйлаб қоларди.[14] Унда хотиржам туришга буюрар, намозини нуқсонли қилган кишига айтган эдилар: «ثُمَّ ارْفَعْ رَأْسَكَ حَتَّى تَعْتَدِلَ قَائِمًا [فَيَأْخُذَ كُلُّ عَظْمٍ مَأْخَذَهُ] (وفي رواية: وَإِذَا رَفَعْتَ فَأَقِمْ صُلْبَكَ وَارْفَعْ رَأْسَكَ حَتَّى تَرْجِعَ الْعِظَامُ إِلَى مَفَاصِلِهَا» (رواه البخاري ومسلم) «...Сўнг бошингни кўтар, қаддинг тик бўлсин, [ҳар бир суяк ўз ўрнига келсин.] (Бир ривоятда: кўтарилганингда белингни тик қил ва бошингни кўтар, ҳатто суяклар ўз бўғимларига қайтсин.)»[15] وكان يقول: «لا يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِلَى صَلاةِ عَبْدٍ لا يُقِيمُ فِيهَا صُلْبَهُ بَيْنَ رُكُوعِهَا وَسُجُودِهَا» (أحمد والطبراني في الكبير بسند صحيح) Айтар эдилар: «Аллоҳ азза ва жалла рукуъси(дан кейин) ва саждалари ўртасида белини тик қилмайдиган банданинг намозига қараб ҳам қўймайди.»[16]
САЖДА Шундан сўнг Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам такбир айтиб, саждага йиқилар эдилар[17]. Намозини нуқсонли қилган кишига шундай буюрган эдилар: «لا تَتِمُّ صَلاةٌ لِأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَتَّى ... يَقُولَ سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ حَتَّى يَسْتَوِيَ قَائِمًا ثُمَّ يَقُولَ اللهُ أَكْبَرُ ثُمَّ يَسْجُدَ حَتَّى تَطْمَئِنَّ مَفَاصِلُهُ» (أبو داود والحاكم وصححه ووافقه الذهبي) «Ҳеч бир кишининг намози то у ... «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ» деб қаддини ростламагунича, сўнг такбир айтмагунича, сўнг саждага бормагунича ва (саждада) бўғимлар хотиржам бўлмагунича... мукаммал бўлмайди.»[18] Сажда қилмоқчи бўлсалар такбир айтар [ва қўлларини икки ёнларидан узоқлатар,] сўнг сажда қилар эдилар[19]. Баъзан сажда қилишдан аввал қўлларини кўтарар эдилар.[20] Қўлларини тиззаларидан олдин ерга қўяр эдилар.[21] Ва шундай қилишга буюриб, айтганлар: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا سَجَدَ أَحَدُكُمْ فَلا يَبْرُكْ كَمَا يَبْرُكُ الْبَعِيرُ وَلْيَضَعْ يَدَيْهِ قَبْلَ رُكْبَتَيْهِ» (أبو داود) «Агар бировингиз сажда қилса туя чўкканидек чўкмасин, қўлларини тиззаларидан аввал қўйсин.»[22] وكان يقول: «إِنَّ الْيَدَيْنِ تَسْجُدَانِ كَمَا يَسْجُدُ الْوَجْهُ فَإِذَا وَضَعَ أَحَدُكُمْ وَجْهَهُ فَلْيَضَعْ يَدَيْهِ وَإِذَا رَفَعَ فَلْيَرْفَعْهُمَا» (ابن خزيمة وأحمد والسراج والحاكم) Ва айтганлар: «Қўллар ҳам худди юз сажда қилганидек сажда қилади. Бировингиз юзини (ерга) қўйса қўлларини ҳам қўйсин, (юзини ердан) кўтарса уларни ҳам кўтарсин.»[23] Кафтларига суянар [ва уларни очар,][24] бармоқларини йиғар[25] ва уларни қибла тарафга қаратар эдилар[26]. Кафтларини елкалари баробарига[27], баъзан қулоқлари баробарига қўяр эдилар[28]. Бурун ва пешоналарини ерга теккизар эдилар[29]. وكان يقول: «لا صَلاةَ لِمَنْ لا يُصِيبُ أَنْفهُ مِنَ الأَرْضِ مَا يُصِيبُ الْجَبِين» (الدارقطني والطبراني) Ва айтар эдилар: «Пешонасини ерга теккизиб, бурнини теккизмаган одамнинг намози намоз эмас.»[30] Тиззаларини ва оёқ учларини ерга теккизар эдилар[31], оёқ учларини қиблага қаратар эдилар[32], товонларини бир текис қилар[33] ва оёқларини тик тутар эдилар[34]. Ушбу етти аъзо устига – икки кафт, икки тизза, икки оёқ учлари, пешона билан бурунга сажда қилар эдилар. Қуйидаги ҳадисларида сўнгги икки аъзони саждада бир аъзо сифатида эътибор қилганлар: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أُمِرْتُ أَنْ أَسْجُدَ (وفي رواية: أُمِرْنَا أَنْ نَسْجُدَ) عَلَى سَبْعَةِ أَعْظُمٍ عَلَى الْجَبْهَةِ - وَأَشَارَ بِيَدِهِ عَلَى أَنْفِهِ - وَالْيَدَيْنِ وَالرُّكْبَتَيْنِ وَأَطْرَافِ الْقَدَمَيْنِ وَلا نَكْفِتَ الثِّيَابَ وَالشَّعرَ» (البخاري ومسلم) «Етти суяк (аъзо) устига: пешонага, – ва бурунларига ҳам ишора қилдилар – икки кафтга, икки тиззага, икки оёқнинг учларига сажда қилишга ҳамда кийим ва сочларни йиғиштирмасликка буюрилдим (бир лафзда: буюрилдик)».[35] وكان يقول: «إِذَا سَجَدَ الْعَبْدُ سَجَدَ مَعَهُ سَبْعَةُ آرَابٍ وَجْهُهُ وَكَفَّاهُ وَرُكْبَتَاهُ وَقَدْمَاهُ» (مسلم وأبو عوانة وابن حبان) Айтар эдилар: «Банда сажда қилса, у билан бирга етти аъзо сажда қилади: юзи, икки кафти, икки тиззаси ва икки қадами.»[36] Сочи орқасига турмакланган ҳолда намоз ўқиган киши ҳақида айтдилар: «إِنَّمَا مَثَلُ هَذَا مَثَلُ الَّذِي يُصَلِّي وَهُوَ مَكْتُوفٌ» (مسلم وأبو عوانة) «Дарҳақиқат, бу одам бамисоли қўллари боғлиқ ҳолда намоз ўқиётган одам кабидир.»[37] وقال أيضا: «ذَلِكَ كِفْلُ الشَّيْطَانِ يَعْنِي مَقْعَدَ الشَّيْطَانِ يَعْنِي مَغْرَزَ ضَفْرِهِ» (أبو داود والترمذي وحسنه) Яна айтдилар: «Бу – яъни унинг соч турмаги – шайтоннинг ўтирадиган жойидир.»[38] Билакларини ерга тўшамас[39], балки уларни ердан кўтариб турар ва биқинларидан узоқлатар, ҳатто қўлтиқларининг оқлиги орқаларидан кўринар эди,[40] ва ҳатто бирор қўзичоқ қўллари остидан ўтмоқчи бўлса ўта олар эди.[41] Бунга қаттиқ эътибор бериб қилганларидан ҳатто саҳобалардан баъзилари: «Биз Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам сажда қилганларида қўлларини биқинларидан узоқ қилишларидан (қийналишларини кўриб) у зотга раҳмимиз келар эди» деган эдилар.[42] Шундай қилишга буюриб, айтган эдилар: «إِذَا سَجَدْتَ فَضَعْ كَفَّيْكَ وَارْفَعْ مِرْفَقَيْكَ» (مسلم وأبو عوانة) «Сажда қилсанг кафтларингни (ерга) қўй ва тирсакларингни кўтар.»[43] ويقول: «اعْتَدِلُوا فِي السُّجُودِ وَلا يَبْسُطْ أَحَدُكُمْ ذِرَاعَيْهِ انْبِسَاطَ الْكَلْبِ» (البخاري ومسلم) «Саждада мўътадил бўлинглар, бирортангиз билакларини итнинг ёзишидек ёзмасин.»[44] وفي لفظ آخر وحديث آخر: «وَلا يَفْتَرِشْ أَحَدُكُمْ ذِراعَيْهِ اِفْتِرَاشَ الْكَلْبِ» (أحمد والترمذي وصححه) Бошқа бир ҳадисда ва бошқа лафзда: «Бирортангиз билакларини итнинг тўшашидек тўшаб олмасин.»[45] وكان يقول: «لاَ تَبْسُطْ ذِراعَيْكَ [بسط السبع] وَادَّعِمْ عَلَى رَاحَتَيْكَ وَتَجَافَ عَنْ ضَبْعَيْكَ فَإِنَّكَ إِذَا فَعَلْتَ ذَلِكَ سَجَدَ كُلُّ عُضْوٍ مِنْكَ مَعَكَ» (ابن خزيمة والمقدسي والحاكم وصححه) «Билакларингни [йиртқич ҳайвонлар каби] тўшама, кафтларингга суян ва билакларингдан узоқлаш. Агар шундай қилсанг, ҳар бир аъзоинг сен билан бирга сажда қилади.»[46]
САЖДАДА ХОТИРЖАМ ТУРИШ ВОЖИБЛИГИ Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам рукуъ ва саждани мукаммал қилишга буюрганлар ва бундай қилмайдиган кишининг мисолини битта-иккита хурмо еган, бироқ бу унинг очлигини кетказмаган одамга ўхшатганлар, бундай киши ҳақида: «энг ёмон ўғри» деб таъриф берганлар. Юқорида ўтганидек, рукуъ ва саждаларида белини ростламайдиган одамнинг намози дуруст бўлмаслигини айтганлар ва намозини нуқсонли қилган кишига саждада хотиржам туриш лозимлигини уқтирганлар.
САЖДАДАГИ ЗИКРЛАР Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу рукнда ўқиган дуо ва зикрлари ҳар турли бўлиб, гоҳ унисини, гоҳ бунисини ўқир эдилар: سُبْحَانَ رَبِّيَ الأَعْلَى (ثَلاَثَ مَرَّاتٍ) 1- «Субҳана роббиял аъла» «Энг олий Зот бўлмиш Парвардигорим (барча айбу нуқсондан) покдир» деб уч марта айтар[47], баъзида бундан кўпроқ ҳам (тоқ ҳолда) такрорлар эдилар.[48] سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا وبِحَمْدِكَ، اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي 2- «Эй Аллоҳ! Сен (барча айбу нуқсондан) покдирсан. Эй Парвардигоримиз! Сенинг ҳамдинг билан тасбеҳ айтаман. Эй Аллоҳ! Мени мағфират этгин.» Қуръонда буюрилганларига мувофиқ, ушбу зикрни рукуъ ва саждаларида кўп айтар эдилар[49]. سُبُّوحٌ، قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلاَئِكَةِ وَالرُّوحِ 3- «(Аллоҳ ҳар қандай айбу нуқсондан) Пок ва муқаддас Зотдир. Малоикалар ва Руҳ (Жаброил)нинг Парвардигоридир.»[50] اَللَّهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ، وَبِكَ آمَنْتُ، وَلَكَ أَسْلَمْتُ، سَجَدَ وَجْهِي لِلَّذِي خَلَقَهُ وَصَوَّرَهُ وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ، تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ 4- «Эй Аллоҳ! Сенга сажда этдим, иймон келтирдим, бўйсиндим. Юзим уни яратган, суврат ато этган ва кўз-қулоғини очган-ёрган Зотга сажда этди. Энг яхши яратувчи Аллоҳ баракотли-буюкдир.»[51] اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي ذَنْبِي كُلَّهُ، دِقَّهُ وَجِلَّهُ، وَأَوَّلَهُ وَآخِرَهُ، وَعَلاَنِيَتَهُ وَسِرَّهُ 5- «Эй Аллоҳ! Менинг барча гуноҳларимни, каттаю кичик, аввалу охир ва сиру ошкорини мағфират этгин.»[52] Қуйидаги зикру тасбеҳларни асосан тунги намозларида айтар эдилар: سُبْحَانَ ذِي الْجَبَرُوتِ، وَالْمَلَكُوتِ، وَالكِبْرِيَاءِ، وَالْعَظَمَةِ 6- «Куч-қудрат, салтанат, киборлик ва улуғлик соҳиби (Аллоҳ барча айбу нуқсондан) покдир!»[53] اَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِي قَلْبِي نُوراً، وَفِي لِسَانِي نُوراً، وَفِي سَمْعِي نُوراً، وَفِي بَصَرِي نُوراً، وَمِنْ فَوْقِي نُوراً، وَمِنْ تَحْتِي نُوراً، وَعَن يَمِيْنِي نُوراً، وَعَنْ شِمَالِي نُوراً، وَمِنْ أَمَامِي نُوراً، وَمِنْ خَلْفِي نُوراً، وَاجْعَلْ فِي نَفْسِي نُوراً، وَأَعْظِمْ لِي نُوراً. 7- «Эй Аллоҳ! Менинг қалбимда, тилимда, эшитишим-қулоғимда, кўзимда, тепамдан, пастимдан, ўнгимдан, чапимдан, олдимдан ва ортимдан нур қилгин. Бутун жисмимда нур этгин. Менда нурни кўп қилгин.»[54] سُبْحانَكَ اللّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ 8- «Эй Аллоҳ! Сенга ҳамд айтиш билан Сени (ҳар қандай айбу-нуқсондан) поклайман, Сендан бошқа илоҳ йўқдир!»[55] َاللّهُمَّ اغْفِرْ لِي مَا أَسْرَرْتُ وَما أَعْلَنْتُ 9- «Эй Аллоҳ! Менинг махфий ва ошкор қилган гуноҳларимни Ўзинг кечир!»[56] اَللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِرِضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وَبِمُعَافَاتِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْكَ، لاَ أُحْصِي ثَنَاءً عَلَيْكَ، أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ 10- «Эй Аллоҳ! Мен ғазабингдан розилигинг билан, азоб-уқубатингдан авфу кечиришинг билан паноҳланаман. Менга Ўзингдан (ғазабингдан) паноҳ беришингни тилайман. Сенга бўлган ҳамду санонинг ҳисобига етолмайман. Сен Ўзингга сано айтганинг кабидирсан.»[57]
САЖДАДА ҚУРЪОН ЎҚИШДАН ҚАЙТАРГАНЛИКЛАРИ Рукуъ ва сужудда Қуръон ўқишдан қайтарар эдилар.[58] وكان يقول: أَلا وَإِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَقْرَأَ الْقُرْآنَ رَاكِعًا أَوْ سَاجِدًا فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيهِ الرَّبَّ عَزَّ وَجَلَّ وَأَمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ فَقَمِنٌ أَنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ (مسلم وأبو عوانة) Айтган эдилар: «Огоҳ бўлингиз, мен рукуъ ва сажда қилган ҳолда Қуръон ўқишдан қайтарилдим. Рукуъда Парвардигор азза ва жаллани улуғлангиз, саждада эса дуога жидди-жаҳд қилингиз, ижобат қилинишга лойиқ бўлурсиз.»[59] وكان يقول: أَقْرَبُ مَا يَكُونُ الْعَبْدُ مِنْ رَبِّهِ وَهُوَ سَاجِدٌ فَأَكْثِرُوا الدُّعَاءَ [فِيهِ] (مسلم وأبو عوانة والبيهقي) «Банданинг Раббига энг яқин бўлган ҳолати саждада бўлган ҳолатидир. Бас, саждада дуони кўпайтиринглар!»[60] САЖДАНИ УЗОҚРОҚ ҚИЛИШ Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саждаларини узунликда рукуъларига яқин қилар эдилар. Баъзан оризий (тасодифий) сабабларга кўра саждада узоқ туриб қолган пайтлари ҳам бўлган. Саҳобалардан бирлари шундай ҳикоя қилади: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам пешин ё аср намозларидан бирида Ҳасан ёки Ҳусайнни кўтарган ҳолда олдимизга чиқиб келдилар-да, олдинга ўтиб, болани ерга қўйдилар ва такбир айтиб намозга киришдилар. Саждаларидан бирида узоқ туриб қолдилар. Мен одамлар орасидан секин бошимни кўтариб қараган эдим, бола Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг устларига чиқиб олган экан, яна саждага қайтдим. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намозларини тамомлагач, одамлар: «Ё Росулуллоҳ, намозингиз ичида бир саждани жуда узоқ қилдингиз, ҳатто биз бирор ҳодиса юз бердимикин ё сизга ваҳий тушаяптими, деб ўйлаб қолдик» дейишди. «Бу айтганларингиздан ҳеч бири бўлгани йўқ, фақат ўғлим устимга миниб олган эди, ўзи тушмагунича уни шошилтиргим келмади» дедилар.»[61] Бошқа бир ҳадисда: «Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам намоз ўқиётган эдилар, сажда қилганларида Ҳасан ва Ҳусайн сакраб устларига чиқиб олишди. Уларни тўсмоқчи бўлишганда қўяверинглар, деб ишора қилдилар. Намозларидан сўнг уларни бағриларига босдилар ва: «مَنْ أَحَبَّنِي فَلْيُحِبَّ هَذَيْنِ» (ابن خزيمة في صحيحه) «Ким мени яхши кўрса, бу иккисини яхши кўрсин» дедилар.»[62]
САЖДАНИНГ ФАЗИЛАТИ وكان صلى الله عليه وسلم يقول: «مَا مِنْ أُمَّتِي مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ وَأَنَا أَعْرِفُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، قَالُوا وَكَيْفَ تَعْرِفُهُمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ فِي كَثْرَةِ الْخَلائِقِ؟ قَالَ: «أَرَأَيْتَ لَوْ دَخَلْتَ صَبْرَةً فِيهَا خَيْلٌ دُهْمٌ بُهْمٌ وَفِيهَا فَرَسٌ أَغَرُّ مُحَجَّلٌ أَمَا كُنْتَ تَعْرِفُهُ مِنْهَا؟» قَالَ: بَلَى، قَالَ: «فَإِنَّ أُمَّتِي يَوْمَئِذٍ غُرٌّ مِنْ السُّجُودِ مُحَجَّلُونَ مِنْ الْوُضُوءِ» (أحمد بسند صحيح) Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Умматим ичидан бирор одам йўқки, мен уни қиёмат куни таниб олмасам» дедилар. (Саҳобалардан бирлари:) «Кўп халойиқлар ичидан уни қандай таниб оласиз, ё Росулаллоҳ?» деб сўради. Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Айтингчи, агар қоп-қора отлар уюри ичига кирсангиз, улар орасида (пешонаси ва туёқлари оқ) қашқа бир от бўлса, уни бошқалари ичидан таний оласизми?» дедилар. «Ҳа» деди. «Менинг умматим ҳам у куни сажда асаридан пешоналари нурли, таҳорат асаридан (юзлари ва қўл-оёқлари) оппоқ-мунаввар бўлурлар» дедилар.[63] ويقول: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ رَحْمَةَ مَنْ أَرَادَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ أَمَرَ اللَّهُ الْمَلائِكَةَ أَنْ يُخْرِجُوا مَنْ كَانَ يَعْبُدُ اللَّهَ فَيُخْرِجُونَهُمْ وَيَعْرِفُونَهُمْ بِآثَارِ السُّجُودِ، وَحَرَّمَ اللَّهُ عَلَى النَّارِ أَنْ تَأْكُلَ أَثَرَ السُّجُودِ فَيَخْرُجُونَ مِنْ النَّارِ فَكُلُّ ابْنِ آدَمَ تَأْكُلُهُ النَّارُ إِلاَّ أَثَرَ السُّجُودِ.» (البخاري ومسلم) Бошқа бир ҳадисда: «Агар Аллоҳ дўзах аҳлидан бўлишини ирода қилган одамларга раҳмат қилишни истаса, фаришталарга Аллоҳга ибодат қилувчи бўлган кишиларни чиқаришни буюради, уларни чиқарадилар ва сажда изларидан таниб оладилар. Аллоҳ дўзах ўтига сажда асарини ейишни ҳаром қилгандир. Бас, улар ўтдан чиқадилар, ҳар бир одам боласининг сажда изидан бошқа жойларини ўт еган бўлади.»[64]
ЕРГА ВА БЎЙРАГА САЖДА ҚИЛИШ Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кўпинча ерга сажда қилар эдилар.[65] Саҳобалар жазирама иссиқда у зот билан бирга намоз ўқишар, бирорталари (иссиқнинг зўридан) пешонасини ерга қўёлмаса, кийимини ёзиб, унга сажда қилар эди.[66] وكان يقول: «وَجُعِلَتْ الأَرْضُ كُلُّهَا لِي وَلأُمَّتِي مَسْجِدًا وَطَهُورًا فَأَيْنَمَا أَدْرَكَتْ رَجُلاً مِنْ أُمَّتِي الصَّلاةُ فَعِنْدَهُ مَسْجِدُهُ وَعِنْدَهُ طَهُورُهُ...» (أحمد والبيهقي) Айтган эдилар: «Ернинг ҳаммаси менга ва умматимга намозгоҳ ва (таяммум учун) тоза-пок қилинди. Умматимдан бирор кишига намоз қай ўринда етса, ўша жойда унинг намозгоҳи бор, ўша жойда унинг поклиги-таҳоратлиги бор...»[67] Айрим пайтлар лой ва сувга ҳам сажда қилганлар. Рамазоннинг йигирма биринчи кечаси тонгида шундай бўлган, ёмғир ёғиб, масжид шифтидан оққан, шифт хурмо шохларидан қилинган эди, шунда сув ва лойга сажда қилган эдилар. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳу айтадилар: «Кўзларим Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни пешона ва бурунларида сув ва лой изи бўлган ҳолда кўрган.»[68] Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам гоҳо хумра[69]да, гоҳо ҳасийр[70]да намоз ўқирдилар, бир марта кўп тўшалганидан қорайиб кетган бўйрада намоз ўқидилар.[71]
САЖДАДАН БОШ КЎТАРИШ Сўнг такбир айтиб, бошларини саждадан кўтарар эдилар.[72] Намозини нуқсонли қилган кишига буюрганлар: «لا يَتِمُّ صَلاةٌ لأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ حَتَّى ... يَسْجُدَ حَتَّى تَطْمَئِنَّ مَفَاصِلُهُ ثُمَّ يَقُولَ: (اَللهُ أَكْبَرُ) وَيَرْفَعَ رَأْسَهُ حَتَّى يَسْتَوِيَ قَاعِدًا» (أحمد وأبو داود) «Ҳеч бир одамнинг намози то у ... сажда қилиб, саждада бўғимлари хотиржам турмагунича, сўнг «Аллоҳу акбар» демагунича ва бошини кўтариб росмана ўтирмагунича... мукаммал бўлмайди.»[73] Баъзан ушбу такбир билан қўлларини кўтарар эдилар.[74] Сўнг чап оёқларини тўшаб, устига ўтирар эдилар.[75] Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюриб, айтганлар: «... فَإِذَا رَفَعْتَ فَاقْعُدْ عَلَى فَخِذِكَ الْيُسْرَى» (أحمد وأبو داود) «Саждадан бош кўтарсанг, чап сонингга ўтир.»[76] Ўнг оёқлари қадамини тиклар[77] ва бармоқларини қиблага қаратар эдилар.[78]
ИККИ САЖДА ЎРТАСИДА ХОТИРЖАМЛИКНИНГ ЛОЗИМЛИГИ Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам икки сажда ўртасида хотиржам ўтирар, ҳатто ҳар бир суяк ўз ўрнига қайтар эди.[79] Намозини нуқсонли қилган кишини ҳам шунга буюргач: «لا تَتِمُّ صَلاةُ أَحَدِكُمْ حَتَّى يَفْعَلَ ذَلِكَ» (أبو داود والحاكم وصححه) «Ҳеч бирингизнинг намозингиз то мана шундай қилмагунича мукаммал бўлмайди»[80] деганлар. Гоҳо бу узоқроқ, ҳатто саждаларига яқин муддат бўлар[81], гоҳида эса туриб кетар, (ўтиришни) унутдилар шекилли, деб қолинарди.[82] [1] Бухорий, Муслим ривоятлари. [2] Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари. [3] Бухорий, Аҳмад ривоятлари. [4] Бухорий ва Аҳмад ривояти. [5] Муслим, Абу Авона, Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари. [6] Бухорий, Муслим, Термизий ривоятлари. [7] Бухорий, Муслим ривоятлари. [8] Бухорий, Муслим ривоятлари. [9] Бухорий, Аҳмад ривоятлари. [10] Бухорий, Муслим, Термизий ривоятлари. [11] Муслим ривояти. [12] Абу Довуд, Насоий ривоятлари. [13] Бухорий ривояти. [14] Бухорий, Муслим, Аҳмад ривоятлари. [15] Бухорий, Муслим, Доримий, Ҳоким, Шофеъий, Аҳмад ривоятлари. [16] Аҳмад, Табароний ривоятлари. [17] Бухорий, Муслим ривоятлари. [18] Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари. [19] Абу Яъло, Ибн Хузайма ривоятлари. [20] Насоий, Дорақутний ривоятлари. [21] Ибн Хузайма, Дорақутний, Ҳоким ривоятлари. Ислом Нури таҳририяти ўлароқ айтамиз, биз шу ўринда тизза билан тушишни айтган уламолар сўзини олганмиз. Бунинг тафсилотини билиш учун шайх Усайминнинг намоз сифати ҳақидаги китобига мурожаат қилинг. Таржимдаги омонат бобидан хилоф бўлсада, борича таржима қилинган. [22] Абу Довуд, Таммом «Фавоид»да, Насоий ривоятлари. [23] Ибн Хузайма, Аҳмад, Сирож, Ҳоким ривоятлари. [24] Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари. [25] Ибн Хузайма, Байҳақий, Ҳоким ривоятлари. [26] Байҳақий ривояти. [27] Абу Довуд, Термизий ривоятлари. [28] Абу Довуд, Насоий ривоятлари. [29] Абу Довуд, Термизий ривоятлари. [30] Дорақутний, Табароний, Абу Нуъайм ривоятлари. [31] Байҳақий ривояти. [32] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари. [33] Таҳовий, Ибн Хузайма ривоятлари. [34] Байҳақий ривояти. [35] Бухорий, Муслим ривоятлари. [36] Муслим, Абу Авона, Ибн Ҳиббон ривоятлари. [37] Муслим, Абу Авона, Ибн Ҳиббон ривоятлари. [38] Абу Довуд, Термизий, Ибн Хузайма [39] Бухорий, Абу Довуд ривоятлари. [40] Бухорий, Муслим ривоятлари. [41] Муслим, Абу Авона, Ибн Ҳиббон ривоятлари. [42] Абу Довуд, Ибн Можа ривоятлари. [43] Муслим, Абу Авона ривоятлари. [44] Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Аҳмад ривоятлари. [45] Аҳмад, Термизий ривоятлари. [46] Ибн Хузайма, Мақдисий, Ҳоким ривоятлари. [47] Аҳмад, Абу Довуд, Ибн Можа, Дорақутний, Таҳовий, Баззор, Табароний ривоятлари. [48] Рукуъ бобига қаранг. [49] Бухорий ва Муслим ривояти. Яъни, бу билан «Наср» сурасидаги: «Парвардигорингизга ҳамд айтиш билан (У зотни ҳар қандай “шерик”лардан) покланг ва Ундан мағфират сўранг!» оятига амал қилар эдилар. [50] Муслим ва Абу Авона ривоятлари. [51] Муслим ривояти. [52] Муслим, Абу Авона ривояти. [53] Абу Довуд, Насоий ривояти. [54] Муслим, Абу Авона ривояти. [55] Муслим, Абу Авона, Насоий, Ибн Назр ривояти. [56] Ибн Абу Шайба, Насоий, Ҳоким ривоятлари. [57] Муслим ривояти. [58] Муслим ва Абу Авона ривоятлари. [59] Муслим ва Абу Авона ривоятлари. [60] Муслим, Абу Авона, Байҳақий ривоятлари. [61] Насоий, Ибн Асокир, Ҳоким ривоятлари. [62] Ибн Хузайма, Байҳақий ривоятлари. [63] Аҳмад ва қисман Термизий ривоятлари. [64] Бухорий, Муслим ривоятлари. [65] Чунки, у зотнинг масжидларига бўйра ё палос тўшалган эмасди. [66] Муслим, Абу Авона ривоятлари. [67] Аҳмад, Сирож, Байҳақий ривоятлари. [68] Бухорий, Муслим ривоятлари. [69] Хумра – хурмонинг баргларидан тўқилган, юз ва қўлларга етарли даражада кичик тўшама. [70] Ҳасийр – хурмонинг баргларидан тўқилган катта тўшама, бўйра. [71] Бухорий, Муслим ривоятлари. [72] Бухорий, Муслим ривоятлари. [73] Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари. [74] Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари. [75] Бухорий, Муслим, Абу Довуд, Абу Авона ривоятлари. [76] Аҳмад, Абу Довуд ривоятлари. [77] Бухорий, Байҳақий ривоятлари. [78] Насоий ривояти. [79] Абу Довуд, Байҳақий ривоятлари. [80] Абу Довуд, Ҳоким ривоятлари. [81] Бухорий, Муслим ривоятлари. [82] Бухорий, Муслим ривоятлари. |
| ◄◄◄Бошига қайтиш |
|
